America, 'Sporen die bleven'

Geschiedenis

Het monument 'Sporen die bleven' in America (gemeente Horst aan de Maas) herinnert aan de reeks razzia's in oktober en november 1944, waarbij de bezetter meer dan 3000 jongens en mannen heeft opgepakt om gedwongen tewerk te stellen in de Duitse oorlogsindustrie. Van hen kwamen 43 mannen uit America. Zij keerden allen weer terug.

Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog waren vrijwel alle Duitse jongens en mannen ingelijfd in het leger. Daarom nam de bezetter in de herfst van 1944 de beslissing om ruim 3.000 jongens en mannen uit het gebied tussen Maas en Peel in Limburg verplicht te werk te stellen in fabrieken, aan spoorwegen en op boerenbedrijven in Duitsland. Op zondag 8 oktober vond de eerste en grootste razzia plaats. Hierbij werden 2.000 jongens en mannen met geweld bijeengedreven en gearresteerd. Tijdens de kleinere razzia’s die volgden in de weken daarop zijn nog eens ruim 1.000 mannelijke inwoners uit het gebied tussen Maas en Peel opgepakt.

De situatie van de meeste dwangarbeiders was slecht: erbarmelijke huisvesting, honger, kou en slechte hygiëne. Daarnaast leefden zij in grote onzekerheid over hun eigen leven en dat van hun achtergebleven familieleden, en heerste er een permanente angst voor geallieerde bombardementen op de fabrieken waarin ze tewerkgesteld waren. Na de bevrijding, ruim een half jaar later, bleek dat ruim honderd dwangarbeiders hun tewerkstelling niet overleefd hadden. De rest keerde, vaak geestelijk en fysiek gebroken, naar huis.

De razzia’s van oktober en november 1944 zijn de geschiedenis ingegaan als de Grote Kerkrazzia, omdat een groot deel van de mannen op zondagochtend 8 oktober werden opgepakt toen zij na afloop van de mis hun kerk verlieten. Ook zij die in de weken daarop door de bezetter van hun bed werden gelicht of van de straat werden gehaald behoren tot de groep slachtoffers van de Grote Kerkrazzia.

Ter herinnering aan deze gebeurtenis en om erkenning van het leed dat de ruim 3.000 gedeporteerden werd aangedaan, is in 45 dorpen in Noord- en Midden-Limburg een monumentenreeks (bestaande uit plaquettes en twee monumenten) opgericht. Deze gebeurtenis is na de bevrijding een stuk vergeten oorlogstragedie geworden.

Oprichting
De oprichting van de monumentenreeks was een initiatief van de Stichting Deportatie oktober 1944 Noord- en Midden-Limburg. Aanleiding voor oprichting was de herdenking van 60 jaar bevrijding en 60 jaar deportatie.

Onthulling
De plaquette is op 4 mei 2005 geplaatst. Hierbij werd door elk van de vier aanwezige ex-gedeporteerden een schroef aangedraaid, opdat de plaquette straks stevig verankerd zal zitten in de muur en daardoor ook stevig verankerd zal zijn in de gedachten van hen die het monument komen bekijken.

Info

Vorm en materiaal
Het monument in America (gemeente Horst aan de Maas) is een zwarte plaquette. Op de plaquette is de afbeelding van het algemene monument voor de kerkrazzia aangebracht.

Tekst
De tekst op de plaquette luidt:

'SPOREN DIE BLEVEN.

IN DE HERFST VAN 1944 WERDEN
IN DE STREEK TUSSEN MAAS EN PEEL
RUIM 3000 JONGENS EN MANNEN BIJ
RAZZIA'S DOOR DE NAZI'S OPGEPAKT EN VOOR
DWANGARBEID GEDEPORTEERD NAAR DUITSLAND.
DEZE GEBEURTENISSEN KOSTTEN 120 MANNEN
HET LEVEN EN VEROORZAAKTEN EEN
BLIJVENDE WOND BIJ DE OVERLEVENDEN
EN BIJ HEN DIE THUIS ACHTERBLEVEN.
UIT AMERICA WERDEN 43 PERSONEN GEDEPORTEERD.
ALLEN KEERDEN TERUG NAAR HUIS.

1944-2004.'

Symboliek
Het algemene monument bestaat uit twee identieke ijzeren zuilen: een in Nederweert-Eind en een in Everlo. De zuil stelt de samenleving van na de razzia voor; deze is ontwricht, onthoofd, door de afwezigheid van mannen en jongens. Deze ontwrichting wordt gesymboliseerd door een glasplaat, die de bezetter die vlijmscherp door de samenleving snijdt voorstelt.

Het gedenkteken maakt deel uit van een monumentenreeks die is opgericht in 45 dorpen in Noord- en Midden-Limburg.

Overige info

Locatie
Het monument bevindt zich op de hoek van de Pastoor Jeukenstraat en de Nusseleinstraat te America (gemeente Horst aan de Maas).

Bronnen

• www.kerkrazzia.nl;
• Mens & Dier in Steen & Brons door Peter en René van der Krogt.

Voor meer informatie

• Gestolen Jeugd van Ton van Reen;
• Sporen die bleven van A. Cammaert (1996);
• Werken in Duitsland 1940-1945 van K. Volder (1990);
• Sporen die bleven; Zwangsarbeit in Duisburg van Milana Mohr (2003, onderzoek van een Duitse scholiere met informatie over de Grote Kerkrazzia).