Amsterdam, monument in het Barlaeusgymnasium (2)
Artiest: Céline van Gennep
Geschiedenis
Het monument in het Barlaeusgymnasium in Amsterdam is opgericht ter nagedachtenis aan 42 Joodse leerlingen en drie Joodse docenten die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen om het leven zijn gekomen.
In 1940 zaten er 350 leerlingen op het Barlaeusgymnasium, waarvan tachtig Joods waren. De meeste leerlingen kwamen uit welgestelde milieus. In die tijd bepaalde de sociale klasse de opleiding, niet de intelligentie.
Bij de inval van de Duitsers lukte het een aantal leerlingen om met hun ouders te ontkomen. Dat ging vaak per schip naar Engeland en daar was veel geld voor nodig. Drie leerlingen zagen geen uitweg en pleegden zelfmoord vanwege de inval. De sfeer op het Barlaeus was toen niet makkelijk. Wanneer er over Hitler werd gesproken en hij door leerlingen een dégeneré (ontaard, slecht) werd genoemd, gingen leerlingen met nazisympathieën naar de rector om maatregelen te eisen.
De eerste anti-Joodse maatregel die ook het Barlaeus trof, was het ambtenarenverbod van 1 november 1940. Op het Barlaeus werden vijf docenten ontslagen. Met name de leerlingen van het Vossiusgymnasium - dat kleiner dan het Barlaeus was, maar toen onder hetzelfde bestuur viel - protesteerden fel tegen het ontslag van de Joodse docenten. Zelfs na dreigementen van de curatoren weigerden nog 37 leerlingen de school te betreden. Procentueel was het aantal Joodse leerlingen en docenten op het Vossius groter. Na dit gebeuren was het protest van de leerlingen nog niet voorbij. Op het Barlaeus werd een handtekeningenactie gestart die door de rector de kop werd ingedrukt uit angst voor represailles van de bezetter.
In september 1941 moesten de Joodse leerlingen op bevel van de Rijkscommissaris voor het bezette Nederland Seyss-Inquart, naar Joodse scholen. Van het Balaeus vertrokken de meeste leerlingen naar het Joods Lyceum. Van hen hebben 42 kinderen de oorlog niet overleefd. De meesten kwamen om in de vernietigingskampen Auschwitz en Sobibor of in het Duitse plaatje Tröbitz (waar een trein met gevangenen uit Bergen-Belsen werden opgevangen). Twee leerlingen zijn als vermist opgegeven. Van de docenten pleegde er één zelfmoord, is er één als vermist opgegeven en overleefde één Auschwitz niet.
Oprichting
De oprichting van het monument was een initiatief van enkele oud-leerlingen van het Barlaeus. Een commissie bestaande uit Hans Voorhoeve-Stehouwer, Hedda van Gennep, Frits Bolkestein, Ed de Moor (namens de Stichting Vrienden van het Barlaeus Gymnasium) en Koen Kool (rector) heeft dit plan uitgevoerd. De Stichting Vrienden van het Barlaeus heeft de kosten van het monument op zich genomen.
Onthulling
Het monument is onthuld op 20 juni 2006 door Eli Asser, een oud-leerling van het Barlaeusgymnasium. De ceremonie werd ingeleid door de rector. Daarna sprak oud-Barlaeaan Rob Goudsmit enige herinneringen uit over de oorlogstijd. Tot slot werden de namen van de slachtoffers door enkele leerlingen voorgelezen.
Info
Vorm en materiaal
Het monument in het Barlaeusgymnasium in Amsterdam bestaat uit vijf zwarte en vijf witte glaspanelen die beurtelings oplichten, waardoor de namen van de Joodse oorlogsslachtoffers zichtbaar worden. Bij de panelen is een plaquette aangebracht.
Teksten
De tekst op de plaquette luidt:
'NIET VOOR DE SCHOOL
NIET VOOR HET LEVEN
TER NAGEDACHTENIS AAN DE
JOODSE LEERLINGEN EN DOCENTEN VAN HET
BARLAEUSGYMNASIUM 1940-1945.'.
Deze tekst is afkomstig uit het gelijknamige boek van Peter Hermans over de oorlogsjaren dat hij op verzoek van het Barlaeusgymnasium in 2004 schreef.
Overige info
Locatie
Het monument bevindt zich in de hal bij de oude ingang van het Barlaeusgymnasium aan de Weteringschans in Amsterdam. Naast de panelen bevindt zich nog een tweede oorlogsmonument.
Bronnen
- Vertel de verhalen van Frans Heddema en Margit Willems, uitgegeven door Stadsdeel Amsterdam-Centrum (2005). ISBN 90-9019166-6;
- Nieuwsbrief van Stichting Vrienden van het Barlaeus Gymnasium van 12 november 1993;
- Website www.barlaeus.nl
- Website Joods Amsterdam.
Niet voor de school, niet voor het leven, Peter Hermans (2004).