Emmen, oorlogsmonument

Geschiedenis

Het oorlogsmonument in Emmen is opgericht ter nagedachtenis aan alle medeburgers die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen. Het gedenkteken waarschuwt tevens tegen onrecht en het gevaar van oorlog.

Al direct na de bezetting van ons land was verzetsgroep 'De Geuzen' actief in het Zuid-Hollandse Vlaardingen, Schiedam en andere plaatsen in de omgeving. Te weinig ervaring met ondergrondse strijdmethoden maakte echter een snel en gewelddadig eind aan hun verzetsactiviteiten. Op 13 maart 1941 werden vijftien Geuzen samen met drie leiders van de Februaristaking in Amsterdam door de bezetter op de Waalsdorpervlakte bij Den Haag gefusilleerd.

De namen en geboortejaren van de slachtoffers luiden:

A.J. de Haas (1903), W. van den Berg (1893), H. Wielenga (1904), F. Rietveld (1904), G. den Boon (1919), D. Kouwenhoven (1916), L. Langstraat ( 1909), B. IJzerdraat (1891), L. Keesmaat (1911), J. Kijne (1895), A. Kop, N.A. van der Burg (1904), R.B. van der Borden (1908), J.J. Smit (1910) en J. van den Ende (1918).

De dichter/schrijver Jan Campert schreef naar aanleiding van de ter dood veroordeling van deze verzetsmensen Het Lied der Achttien Doden. Zijn gedicht, dat indertijd grote ontroering in ons land teweegbracht, is aangebracht op het monument.

Oprichting
Het monument is geplaatst op initiatief van het 4 mei-comité uit Emmen.

Info

Vorm en materiaal
Het oorlogsmonument in Emmen is een beeld van keramieken tegels. Het stelt een opengescheurde archiefdoos voor. In de archiefdoos bevinden zich fragmenten van archiefstukken van de gemeente Emmen en het gedicht Het Lied der Achttien Doden van Jan Campert.

Tekst
De tekst van het gedicht luidt:

Het Lied der Achttien Doden

Een cel is maar twee meter lang
En nauw twee meter breed,
Wel kleiner is het stuk grond
Dat ik nu nog niet weet,
Maar waar ik naamloos rusten zal,
Mijn makkers bovendien,
Wij waren achttien in getal,
Geen zal de avond zien.

O lieflijkheid van lucht en land
Van Hollands vrije kust,
Eens door den vijand overmand
Vond ik geen uur meer rust.
Wat kan een man, oprecht en trouw,
Nog doen in zulk een tijd?
Hij kust zijn vrouw, hij kust zijn kind
En strijdt den ijd'len strijd.

Ik wist de taak, die ik begon,
Een taak van moeiten zwaar,
Maar 't hart, dat het niet laten kon,
Schuwt nimmer het gevaar.
Het weet hoe eenmaal in dit land
De vrijheid werd geëerd,
Voordat een vloek'bre schennershand
Het anders heeft begeerd.

Voordat, die eden breekt en bralt
Het misselijk stuk bestond,
En Hollands landen binnenvalt
En brandschat zijnen grond;
Voordat, die aanspraak maakt op eer
En zulk Germaans gerief,
Ons volk dwong onder zijn beheer
En plundert als een dief.

De Rattenvanger van Berlijn
Pijpt nu zijn melodie;
Zowaar als ik straks dood zal zijn,
De liefste niet meer zie.
En niet meer breken zal het brood
Noch slapen mag met haar,
Verwerpt al wat hij biedt of bood,
Die sluwe vogelaar!

Gedenkt, die deze woorden leest
Mijn makkers in den nood,
En die hun nastaan 't allermeest,
In hunnen rampspoed groot,
Gelijk ook wij hebben gedacht,
Aan eigen land en volk,
Er komt een dag na elke nacht,
Voorbij trekt ied're wolk.

Ik zie hoe 't eerste morgenlicht
Door 't hoge venster draalt,
Mijn God, maak mij het sterven licht,
En zo ik heb gefaald,
Gelijk een elk wel falen kan,
Schenk mij dan Uw gena,
Opdat ik heen ga als een man
Als 'k voor de lopen sta.

Symboliek
De opengescheurde archiefdoos staat symbool voor het feit dat er in archieven nog vele stukken bewaard zijn gebleven die herinneren aan de Tweede Wereldoorlog. De kunstenaar Kees van Renssen wilde deze stukken aan de vergetelheid ontrukken.

Wijzigingen
In maart 2015 werd ontdekt dat het monument is beschadigd. Hierbij zijn op meerdere plekken stukken steen verdwenen. Het monument was de maanden daarvoor vanwege vernieuwing van het Marktplein afgeschermd. Uit foto's zou blijken dat het monument al hiervoor was beschadigd.

Overige info

Locatie
Het monument is geplaatst aan het Kerkpad in Emmen.

Bronnen

• Inventarisatieproject Sporen van de Tweede Wereldoorlog in Drenthe (uitgevoerd door het Erfgoedhuis van Drenthe in opdracht van de provincie Drenthe);
• Artikel in het Dagblad van het Noorden. 10 maart 2015.