Leiden, monument voor de vervolgde en vermoorde Joodse stadgenoten

Geschiedenis

Het monument voor de vervolgde en vermoorde Joodse stadgenoten in Leiden is opgericht ter nagedachtenis aan de Joodse stadgenoten die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vervolgd en vermoord.

Op 17 maart 1943 werden alle Joden uit Leiden en omgeving die niet waren ondergedoken opgepakt tijdens een razzia. Zij werden op transport gezet naar de concentratie- en vernietigingskampen. In totaal zijn 270 Joden gedeporteerd en vermoord. Vanuit het politiebureau aan de Zonneveldstraat 10 werd de razzia gecoördineerd.

Oprichting
In 2003 werd in het Stedelijk Museum de Lakenhal in Leiden een tentoonstelling gehouden over de geschiedenis van de Joden in Leiden en omgeving in de periode 1933-1945. Deze tentoonstelling kreeg veel aandacht van het publiek en er ontstond een grote behoefte om een monument voor de vermoorde en gedeporteerde Joden in Leiden tot stand te brengen. Deze groep werd nog niet door middel van een monument herdacht.

De gemeente Leiden gaf opdracht tot de formatie van een comité van aanbeveling en advies. Een deel van de financiering werd door de gemeente gedragen. Het resterende bedrag werd door sponsors bijeen gebracht. Er werd door het comité een opdracht uitgezet om een schets te maken voor een ontwerp van het monument. Uit de meer dan honderd reacties mochten drie kunstenaars hun ontwerp verder uitwerken. Uiteindelijk heeft het comité de opdracht aan Nederlands/ Israëlische kunstenaar Ram Katzir gegeven.

Onthulling
De verschillende delen van het monument zijn onthuld op 17 maart 2010 door:

• leerlingen van de openbare basisschool Lucas van Leyden (koffer op de Vliet/hoek Molensteeg);
• leerlingen van de Haanstra Basisschool (koffer op de Herensteeg/hoek Rapenburg);
• mevrouw C. van Zuiden, joodse stadgenote die de Leiden tijdig ontvluchtte er er na oorlog weer naar terug keerde (koffer bij voormalig Politiebureau aan de Zonneveldstraat);
• de heer G.A.H. Rozemeijer, zoon van politieagent die weigerde mee te werken aan razzia’s (koffer bij rechtenfaculteit aan Zonneveldstraat);
• en mevrouw J. Schröder-Vos, vriendin van Lotte Adler, een van de weeskinderen (koffer bij het voormalig Joods Weeshuis).

Na de onthulling van de drie koffers bij het voormalig politiebureau aan de Zonneveldstraat zijn de eerste leskoffers aan basisscholieren uitgereikt. Hierna volgden toespraken van burgermeester Henri Lenferink, prof. dr. Hans Blom namens het comité van aanbeveling en de kunstenaar Ram Katzir.

Info

Vorm en materiaal
Het monument voor de vervolgde en vermoorde Joodse stadgenoten in Leiden bestaat uit zes natuurstenen koffers gehouwen naar modellen uit de jaren '30 en '40.

Symboliek
De zes koffers staan symbool voor wat ieder in zijn leven mee neemt, maar ook achterlaat: bagage. Volgens de ontwerper Ram Katzir is het monument eigenlijk een anti-monument, waarin afwezigheid de hoofdrol speelt. Het is volgens hem een intiem monument dat op een persoonlijke manier de dialoog aan gaat met de beschouwer. Hij wil jong en oud aanzetten tot nadenken over de gevolgen van uitsluiting door mensen van elkaar. Daarnaast wil hij met het monument vragen oproepen over de eigenaren van de koffers.

Overige info

Locatie
Het monument bestaat uit vier delen welke op verschillende locaties in de stad zijn geplaatst. Deze locaties hebben een historische betekenis in Leiden met betrekking tot de Holocaust en het Joodse leven in Leiden. Op de volgende locaties staan één of meer koffers.

• Bij het voormalige politiebureau aan de Zonneveldstraat 10 staan twee koffers. Dit was het zenuwcentrum van de razzia op 17 maart 1943. Aan de overkant staat bij de Juridische faculteit (waar ook in mensenrechten onderwezen wordt) één koffer;
• Bij een voormalig onderduikadres op de Vliet/ hoek Molensteeg, op de brug, tegenover Vliet 30 staat één koffer, waar in de muur een Davidsster is gemetseld;
• Bij een voormalig onderduikadres op het Rapenburg/ hoek Herensteeg, naast Rapenburg 110 staat één koffer;
• Bij het voormalige Joodse Weeshuis aan de Roodenburgerstraat 1a staat één koffer.

Bronnen

• Een bijbehorende leskoffer is in ontwikkeling, voor meer info mail naar educatie@leidenarchief.nl;
• Gemeente Leiden, Museum De Lakenhal, tel 071-5165338.