Lohheide, herdenkingsmonument op de gedenkplaats Bergen-Belsen
Geschiedenis
Het herdenkingsmonument op de gedenkplaats Bergen-Belsen in Lohheide (deelstaat Nedersaksen) is opgericht ter nagedachtenis aan alle mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog in dit Duitse concentratiekamp om het leven zijn gekomen. In totaal overleden in Bergen-Belsen tienduizenden joodse en niet-joodse gevangenen en krijgsgevangenen. De schattingen van het aantal omgekomen Nederlanders loopt uiteen van 1300 tot 3500.
Bergen-Belsen was een berucht krijgsgevangen- en concentratiekamp uit de Tweede Wereldoorlog waar ongeveer 70.000 mensen zijn vermoord. Het kamp was het grootste concentratiekamp in Duitsland, gevestigd in de deelstaat Nedersaksen, vijftig kilometer ten noorden van Hannover, en ten zuidwesten van de stad Bergen.
Bergen-Belsen was aanvankelijk ingericht als oefenplaats voor Duitse troepen die nodig waren om het Duitse leger op volle oorlogssterkte te krijgen. Vanaf 1936 bevond zich hier een 'lager' (kamp) met ongeveer dertig barakken. In het voorjaar van 1941 begon de Wehrmacht met het inrichten van Stalag XI C (311) (krijgsgevangenenkamp) voor de op handen zijnde aanval op Rusland. In juli 1941 kwamen de eerste transporten uit Rusland in Bergen-Belsen aan. Tot begin november 1941 werden hier circa 20.000 Russische soldaten gemarteld en vermoord.
In april 1943 nam de SS het bevel over. Er waren geen gaskamers in Bergen-Belsen, omdat de massamoorden in de meer oostelijk gelegen kampen plaatsvonden. Niettemin zijn er duizenden joden, homoseksuelen, Sinti en Roma gemarteld en verhongerd.
Kampleiders waren SS-Hauptsturmführer Adolf Haas (1943-1944) en Josef Kramer (1944-1945). Bergen-Belsen had vijf onafhankelijke deelkampen:
- In het Häftlingslager (gevangenkamp) werden tot februari 1944 ongeveer 500 joden gevangen gehouden, die het kamp moesten opbouwen.
- In het Sonderlager waren joden met bijzondere papieren opgesloten. De meesten van hen kwamen uit Zuid-Amerikaanse landen. Van de 2.400 gevangenen uit dit lager werden er 1.050 in Auschwitz vermoord.
- In het Neutralenlager waren ongeveer 350 joden opgesloten uit neutrale landen.
- Het Sternenlager (jodensterrenkamp) was het grootste kamp van Bergen-Belsen. Hier bevonden zich in juli 1944 4.100 doorgangsgevangenen.
- In het Ungarnlager bevonden zich 1.684 joden uit Hongarije.
Vanaf maart 1944 werd Bergen-Belsen in een concentratiekamp veranderd. Het werd bevolkt door een groot aantal joden (die niet meer tot werken in staat waren), alsmede dwangarbeiders en later ook geëvacueerde gevangenen uit kampen uit het oosten. Door overbevolking vielen er nog meer doden door ziekten, ondervoeding en uitputting. Alleen al tussen januari en april 1945 stierven er circa 35.000 mensen. Onder hen de 15-jarige Anne Frank. Zij stierf in maart 1945 aan tyfus, kort na het overlijden van haar zus Margot en enige weken voor het einde van de oorlog.
Bij de bevrijding van Bergen-Belsen door de Britten op 15 april 19 45, troffen zij duizenden onbegraven lichamen aan. Er waren toen ongeveer 60.000 overlevenden, waarvan er nog 13.000 overleden in de dagen en weken daarop. Bij het kamp werden massagraven aangetroffen. Na de bevrijding werd Bergen-Belsen met de grond gelijk gemaakt. Dit vanwege de besmetting met tyfus en luizen.
Volgens schattingen werden in totaal circa 120.000 mensen naar Bergen-Belsen gedeporteerd. Slechts enkele restanten en sporen getuigen nog van dit bizarre en afgrijselijke verleden. Tegenwoordig zijn op het terrein van het voormalige concentratiekamp een bezoekerscentrum en een aantal monumenten gevestigd.
Onthulling
Het monument is onthuld in 1948 op bevel van het Britse leger. Op de plaats van de obelisk is elk jaar een herdenkingsplechtigheid op de dag van de bevrijding (15 april). Deze wordt georganiseerd en vormgegeven door de AG Bergen-Belsen, in samenwerking met jonge mensen van de internationale workcamps en overlevenden van het concentratiekamp Bergen-Belsen.
Info
Vorm en materiaal
Het herdenkingsmonument op de gedenkplaats Bergen-Belsen in Lohheide (deelstaat Nedersaksen) bestaat uit een obelisk en een wand met inscripties. De obelisk is geplaatst op een plateau, bestaande uit meerdere treden. De wand staat achter de obelisk opgesteld. Beiden zijn vervaardigd uit natuursteen. De obelisk is 24 meter hoog. De wand is 50 meter lang.
Tekst
Op de wand is in diverse talen een tekst aangebracht. De Nederlandse tekst luidt:
'HET ZWAARST GESCHUT EN 'T BEST GEWEER
KAN OP HET SLAGVELD VOORDEEL GEVEN,
HIER HIELP GEEN KRACHT VAN WAPENS MEER
GEEN STRIJD, HIER LEED EEN VOLK VOOR 'T LEVEN.'
Overige info
Locatie
Het monument maakt deel uit van de gedenkplaats Bergen-Belsen. De gedenkplaats ligt op de Lüneburger Heide in het district Lohheide (deelstaat Nedersaksen), ten zuidwesten van Bergen en circa zestig kilometer ten noordoosten van Hannover.
Op het voormalige kampterrein herinneren graven en gedenktekens aan het lijden en sterven van de gevangenen. Een documentatiecentrum informeert over de geschiedenis van de gevangenen en het kamp. De gedenkplaats Bergen-Belsen is dagelijks te bezichtigen van 9.00 t/m 18.00 uur. Behalve op 24, 25, 26 en 31 december en 1 januari. De toegang is gratis.
Bronnen