Lohheide, Nederlandse plaquette op de gedenkplaats Bergen-Belsen
Geschiedenis
De Nederlandse plaquette op de gedenkplaats Bergen-Belsen in Lohheide (deelstaat Nedersaksen) is opgericht ter nagedachtenis aan alle Nederlanders die tijdens de Tweede Wereldoorlog in dit Duitse concentratiekamp om het leven zijn gekomen. In totaal overleden in Bergen-Belsen tienduizenden joodse en niet-joodse gevangenen en krijgsgevangenen. De schattingen van het aantal omgekomen Nederlanders loopt uiteen van 1300 tot 3500.
Bergen-Belsen was een berucht krijgsgevangen- en concentratiekamp uit de Tweede Wereldoorlog waar ongeveer 70.000 mensen zijn vermoord. Het kamp was het grootste concentratiekamp in Duitsland, gevestigd in de deelstaat Nedersaksen, vijftig kilometer ten noorden van Hannover, en ten zuidwesten van de stad Bergen.
Bergen-Belsen was aanvankelijk ingericht als oefenplaats voor Duitse troepen die nodig waren om het Duitse leger op volle oorlogssterkte te krijgen. Vanaf 1936 bevond zich hier een 'lager' (kamp) met ongeveer dertig barakken. In het voorjaar van 1941 begon de Wehrmacht met het inrichten van Stalag XI C (311) (krijgsgevangenenkamp) voor de op handen zijnde aanval op Rusland. In juli 1941 kwamen de eerste transporten uit Rusland in Bergen-Belsen aan. Tot begin november 1941 werden hier circa 20.000 Russische soldaten gemarteld en vermoord.
In april 1943 nam de SS het bevel over. Er waren geen gaskamers in Bergen-Belsen, omdat de massamoorden in de meer oostelijk gelegen kampen plaatsvonden. Niettemin zijn er duizenden joden, homoseksuelen, Sinti en Roma gemarteld en verhongerd.
Kampleiders waren SS-Hauptsturmführer Adolf Haas (1943-1944) en Josef Kramer (1944-1945). Bergen-Belsen had vijf onafhankelijke deelkampen:
- In het Häftlingslager (gevangenkamp) werden tot februari 1944 ongeveer 500 joden gevangen gehouden, die het kamp moesten opbouwen.
- In het Sonderlager waren joden met bijzondere papieren opgesloten. De meesten van hen kwamen uit Zuid-Amerikaanse landen. Van de 2.400 gevangenen uit dit lager werden er 1.050 in Auschwitz vermoord.
- In het Neutralenlager waren ongeveer 350 joden opgesloten uit neutrale landen.
- Het Sternenlager (jodensterrenkamp) was het grootste kamp van Bergen-Belsen. Hier bevonden zich in juli 1944 4.100 doorgangsgevangenen.
- In het Ungarnlager bevonden zich 1.684 joden uit Hongarije.
Vanaf maart 1944 werd Bergen-Belsen in een concentratiekamp veranderd. Het werd bevolkt door een groot aantal joden (die niet meer tot werken in staat waren), alsmede dwangarbeiders en later ook geëvacueerde gevangenen uit kampen uit het oosten. Door overbevolking vielen er nog meer doden door ziekten, ondervoeding en uitputting. Alleen al tussen januari en april 1945 stierven er circa 35.000 mensen. Onder hen de 15-jarige Anne Frank. Zij stierf in maart 1945 aan tyfus, kort na het overlijden van haar zus Margot en enige weken voor het einde van de oorlog.
Bij de bevrijding van Bergen-Belsen door de Britten op 15 april 1945, troffen zij duizenden onbegraven lichamen aan. Er waren toen ongeveer 60.000 overlevenden, waarvan er nog 13.000 overleden in de dagen en weken daarop. Bij het kamp werden massagraven aangetroffen. Na de bevrijding werd Bergen-Belsen met de grond gelijk gemaakt. Dit vanwege de besmetting met tyfus en luizen.
Volgens schattingen werden in totaal circa 120.000 mensen naar Bergen-Belsen gedeporteerd. Slechts enkele restanten en sporen getuigen nog van dit bizarre en afgrijselijke verleden. Tegenwoordig zijn op het terrein van het voormalige concentratiekamp een bezoekerscentrum en een aantal monumenten gevestigd.
Oprichting
De herdenkingsplaquette is het initiatief van een
aantal overlevenden, de Nederlandse ambassade in Berlijn, het
ministerie van VWS, de Anne Frank Stichting en het Herinneringscentrum
Kamp Westerbork. Tot nog toe ontbrak een herinnering aan de overleden
Nederlanders in Bergen-Belsen. In de gedenkmuur was wel een Nederlandse
tekst aangebracht, maar die is van Vlaamse origine.
Onthulling
Het monument is onthuld op 19 oktober 2006 door de staatssecrestaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, mevrouw Clémence Ross-van Dorp, in aanwezigheid van ruim zeventig overlevenden.
'Met de jaren dat de Tweede Wereldoorlog verder achter ons ligt, is het besef gegroeid dat we ons de plaatsen en de data moeten blijven herinneren uit respect voor hen die destijds zijn omgekomen', stelde staatssecretaris Ross-van Dorp vast. 'De grenzen van Europa vervagen immers steeds meer, afstanden worden kleiner en het besef dringt door dat de Tweede Wereldoorlog en zijn gevolgen Europa voor generaties heeft bepaald.'
Tijdens de onthullingsplechtigheid heeft de Duitse staatssecretaris voor Cultuur in de deelstaat Nedersaksen, de heer Hartmut Saager in een toespraak onder andere het volgende gezegd: 'De herinnering aan de slachtoffers van de nationaalsocialistische vervolging moet - als zij geloofwaardig wil zijn - voor altijd verbonden zijn met de bereidwilligheid, om te strijden voor de rechten van de menselijke waardigheid en de mensenrechten, voor een vrije en tolerante maatschappij, waar we verschillend mogen zijn zonder vrees; en waar we vele kerkgenootschappen, ethnische groeperingen en manieren van samenleven niet als een bedreiging, maar als een verrijking mogen zien.
Bergen-Belsen is één van de plaatsen die ons heel duidelijk laten zien, wat aan het einde van een weg op ons staat te wachten, als er aan het begin van deze - naar het schijnt - kleine minachtende opmerkingen en alledaagse discriminatie van minderheden staan.
Een gepaste herdenking mag niet beperkt blijven tot het noemen van misdaden en hun oorzaken, ze moet ook oog hebben voor de slachtoffers, hun noodlot, hun persoonlijkheid en ook voor hun prestaties. "Zichronam Livracha - haar gedachtenis moge zegen wezen", dit zijn de laatste woorden op deze gedenkplaat. Deze woorden spelen in op de joodse traditie, die aan de doden herinnert, niet alleen maar omdat ze gestorven zijn, maar ook vanwege de zegen, die hun leven gebracht heeft en die ook nog voortleeft na hun dood.'
Info
Vorm en materiaal
De Nederlandse plaquette op de gedenkplaats Bergen-Belsen in Lohheide (deelstaat Nedersaksen) is uitgevoerd in brons. De gedenkplaat ligt voor de gedenkmuur en achter de obelisk.
Tekst
De tekst op de herdenkingsplaquette is op verzoek van de toenmalige staatssecretaris van het ministerie van VWS, mevrouw Clémence Ross-van Dorp door een aantal overlevenden opgesteld en luidt zowel in het Nederlands als Duits:
'TER HERINNERING
AAN ALLE JOODSE EN NIET-JOODSE
NEDERLANDERS
VAN WIE DE AS HIER IN DE WIND IS VERWAAID
TUSSEN 11 JANUARI 1944 EN 15 APRIL 1945.
EN AAN HEN DIE, NA DE BEVRIJDING
OP 15 APRIL 1945, EEN RUSTPLAATS
HEBBEN GEVONDEN IN EEN
VAN DE GRAFHEUVELS.
ZICHRONAM LIVRACHA
- HUN AANDENKEN ZIJ TOT ZEGEN -
ZUR ERINNERUNG
AN ALLE JUDISCHEN UND NICHTJUDISCHEN
NIEDERLANDER,
DEREN ASCHE HIER IM WIND VERWEHTE
ZWISCHEN DEM 11. JANUAR 1944
UND DEM 15. APRIL 1945
UND AN DIEJENIGEN,
DIE NACH DER BEFREIUNG AM 15. APRIL 1945
IN EINEM DER GRABHUGEL EINE
RUHESTATTE FANDEN
ZICHRONAM LIVRACHA
- IHR ANGEDENKEN SEI ZUM SEGEN - .'
Overige info
Locatie
De gedenkplaat ligt voor de gedenkmuur bij de obelisk en maakt deel uit van de gedenkplaats Bergen-Belsen. De gedenkplaats ligt op de Lüneburger Heide in het district Lohheide (deelstaat Nedersaksen), ten zuidwesten van Bergen en circa zestig kilometer ten noordoosten van Hannover.
Op het voormalige kampterrein herinneren graven en gedenktekens aan het lijden en sterven van de gevangenen. Een documentatiecentrum informeert over de geschiedenis van de gevangenen en het kamp. De gedenkplaats Bergen-Belsen is dagelijks te bezichtigen van 9.00 t/m 18.00 uur. Behalve op 24, 25, 26 en 31 december en 1 januari. De toegang is gratis.
Bronnen
- Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport;
- www.bergen-belsen.de;
- www.ag-bergen-belsen.de;
- nl.wikipedia.org/wiki/Bergen-Belsen;
- www.oorlogsmusea.nl/artikel/458.