Nijmegen, 'Titus Brandsma-monument'

Geschiedenis

Het 'Titus Brandsma-monument' herinnert de inwoners van Nijmegen aan de pater en verzetsman die op 26 juli 1942 in het Beierse concentratiekamp Dachau om het leven is gebracht.

Titus Brandsma (kloosternaam) werd als Anno Sjoerd Brandsma geboren op 23 februari 1881 in Oegeklooster bij Hartwerd op de boerderij van zijn ouders onder de rook van Bolsward.Van 1892 tot 1898 studeerde hij aan het gymnasium van het Minderbroederklooster St. Antonius van Padua in Megen, Noord-Brabant. Vervolgens trad hij in bij de karmelieten, waar hij de kloosternaam Titus aannam. In 1905 werd hij ingewijd tot priester. Een jaar later ging hij studeren aan de Pontificia Università Gregoriana in Rome, waar hij promoveerde tot doctor in de wijsbegeerte.

Terug in Nederland doceerde Titus Brandsma filosofie, sociologie en kerkgeschiedenis aan het studiehuis (Filosoficum) van de karmelieten in Oss. Hij werd ook hoofdredacteur van een nieuwsblad en stichtte een katholieke HBS en leeszaal, alle drie in diezelfde stad. Als lid van het hoofdbestuur van de orde speelde Titus een niet onbelangrijke rol bij de vernieuwingsbeweging onder de karmelieten in Nederland. In zijn hoedanigheid van geestelijk adviseur van de Nederlandsche Rooms-Katholieke Journalistenvereeniging had hij een groot aandeel in de modernisering van de katholieke dagbladpers in Nederland en in betere arbeidsvoorzieningen voor katholieke journalisten.

In 1923 werd Titus Brandsma benoemd tot hoogleraar aan de zojuist opgerichte Nijmeegse Universiteit. Hij doceerde daar wijsbegeerte en 'geschiedenis van de vroomheid', en met name de Nederlandse mystiek. In 1935 werd hij door de aartsbisschop van Utrecht benoemd tot geestelijk adviseur van de rooms-katholieke journalistenvereniging.

Al in een vroeg stadium waarschuwde Brandsma via publicaties in dag- en weekbladen en tijdens lezingen en colleges voor de gevaren van het opkomend nationaal-socialisme. Hij veroordeelde de anti-Joodse maatregelen van het Hitler-regime reeds voor de bezettingstijd. Zo was hij medio 1936 enige tijd lid van het door Nederlandse geleerden en kunstenaars opgericht Comité van Waakzaamheid tegen het nationaal-socialisme.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam Brandsma als aalmoezenier van de Nederlandse Katholieke Dagbladpers al spoedig in conflict met de bezetter na het schrijven van richtlijnen voor de katholieke journalisten. De samenwerking met de Utrechtse aartsbisschop dr. Jan de Jong was zeer groot, aangezien deze twee grote katholieke voormannen op dezelfde golflengte zaten.

Toen de bezetter het verbod uitvaardigde om Joodse leerlingen op de scholen toe te laten, ging er direct een brief naar alle schoolbesturen met de mededeling dat de kerk geen onderscheid kende van geslacht, volk of ras. Op 18 december 1941 ging het bericht uit dat de rooms-katholieke kranten advertenties van de Nationaal Socialistische Beweging (NSB) moesten weigeren op principiële gronden.

Als gevolg van deze verzetsactivitetien arresteerde werd Brandsma op 19 januari 1942 gearresteerd door de Gestapo en overgebracht naar de Scheveningse strafgevangenis (wat als bijnaam 'Oranjehotel' had). Vervolgens belandde hij via kamp Amerfoort en de strafgevangenis Kleef in het Duitse concetratiekamp Dachau. Na enkele weken vol ontberingen en mishandelingen werd hij - levenslang behept met een wankele gezondheid - uitgeput en doodziek in het kamphospitaal opgenomen. Na wat medische experimenten maakte een kamparts in de zomer van 1942 met een dodelijke injectie daar een einde aan zijn leven.

Titus Brandsma werd in 1985 zalig verklaard door paus Johannes Paulus II. In de loop van de jaren zijn er in Bolsward, Brunssum, Dordrecht, Delft, Hengelo (Overijssel), Hoogeveen, Venlo en Oss scholen naar hem vernoemd. Eind 2005 werd Titus Brandsma door de bevolking uitgeroepen tot de Grootste Nijmegenaar aller tijden. In Nijmegen staat ook de Titus Brandsma Gedachteniskerk.

Onthulling
Het monument is onthuld in 1960.

Info

Vorm en materiaal
Het 'Titus Brandsma-monument' in Nijmegen is een kapel. De kapel is uitgevoerd in de stijl van de Bossche School. Aan de voorzijde van de kapel is een glas mozaïek aangebracht dat een diagram van O.L.Vrouw van de Berg Carmel weergeeft en de tekst Titus Brandsma. Voor de kapel is een 12,5 meter hoge vrijstaande pyloon geplaatst. De pyloon bestaat uit vier betonnen palen van ongelijke hoogte. Tussen de palen is en bronzen plastiek in de vorm van een kruis figuur geplaatst.

Symboliek
Het gedenkteken verwijst naar de laatste fase van het leven van Titus Brandsma. Het verbeeldt de mitrailleursnesten op hoge palen, die aan de rand van concentratiekamp Dachau waren opgesteld. De kapel achter de palen heeft de vorm van het kampblok waarin pater Brandsma stierf.

Wijziging
In 1998 ging het Titus Brandsma Memorial met de urn over naar de Sint Jozefkerk aan het Keizer Karelplein. De Sint Jozefkerk is op 1 maart 2004 hernoemd tot Titus Brandsma Gedachteniskerk. Het monument is vanwege nieuwbouw in 2011 enkele tientallen meters verplaatst. 

Overige info

Locatie
Het monument staat aan de Kroonstraat 114 te Nijmegen.

Bronnen

• Ter nagedachtenis en ter bezinning - Oorlogs- en verzetsmonumenten in Nijmegen en omgeving van Margreet Janssen Reinen, Miep Janssen Reinen-Wannet en Ab Uijen. (Molenhoek 1994). ISBN 90-71832-25-2;
• Stichting Vriendenkring van oud-Dachauers;
• Wikipedia;
• Website Oorlogsdoden Nijmegen.