Oosterbeek, 'Gelderland-monument'

Geschiedenis

Het 'Gelderland-monument' herinnert de inwoners van Oosterbeek (gemeente Renkum) aan de Slag om Arnhem die duurde van 17 tot 26 september 1944. Tijdens deze militaire operatie heeft de plaatselijke bevolking veel te verduren gehad.

De Slag om Arnhem maakte deel uit van operatie 'Market Garden'. Operatie 'Market Garden' was een groot offensief van 17 tot 26 september 1944, waarmee de geallieerden vanuit België een bruggenhoofd over de grote rivieren in Nederland wilden veroveren. Luchtlandingstroepen moesten in een bliksemsnelle aanval bruggen in Noord-Brabant en Gelderland veiligstellen. Er werden drie complete divisies gedropt: de 101ste US Airborne Divisie bij Son (ten noorden van Eindhoven) en Veghel, de 82ste US Airborne Divisie bij Grave en Groesbeek (ten oosten van Nijmegen) en de 1ste Britse Airborne Divisie ten westen van Oosterbeek. Later volgde ook nog de landing van de Poolse 1e Onafhankelijke Parachutistenbrigade bij Driel. Vanuit België moest het Britse 30e Corps via de veroverde bruggen oprukken naar het IJsselmeer.

Bij de Amerikaanse luchtlandingstroepen verliep alles vrij goed. De bruggen over de Maas en het Maas-Waalkanaal bij Heumen vielen in hun handen en na harde strijd ook de Waalbrug bij Nijmegen. Ook rondom Eindhoven vielen de bruggen grotendeels in handen van de Amerikaanse para’s.

Maar de Rijnbrug bij Arnhem bleek een brug te ver. Onder leiding van luitenant-kolonel John D. Frost slaagde het 2de bataljon van de 1ste Parachutisten Brigade van de 1ste Airborne Divisie erin om de noordelijke oprit van de oude Rijnbrug te bezetten en deze oprit tijdens de daaropvolgende strijd dagenlang onder controle te houden. De Engelse para's bij de Rijnbrug en rondom Oosterbeek werden echter verrast door Duitse pantsertroepen en moesten zich met zware verliezen overgeven. De landing van de Poolse 1e Onafhankelijke Parachutistenbrigade bij Driel was te laat om nog van enige hulp te kunnen zijn aan de belegerde Engelse luchtlandingstroepen. Ook de opmars van het 30e corps liep ernstige vertraging op door onder andere aanvallen van in de haast samengestelde Duitse eenheden.

Nadat de Slag om Arnhem werd verloren, is de aanval gestokt. Wel was dankzij de samenwerking van Amerikaanse en Engelse soldaten een deel van Noord-Brabant en Gelderland in geallieerde handen terechtgekomen. Vanuit deze strook vrij gebied van Eindhoven naar Arnhem ('de Corridor' genoemd) werd in de maanden daarna de rest van Brabant bevrijd. Tijdens operatie 'Market Garden' zijn boven Nederland 35.000 parachutisten gedropt, waarvan circa 11.000 bij Arnhem zijn geland. Slechts 2400 man is het gelukt om na gevechten in Oosterbeek en Arnhem de Rijn terug over te steken naar de Betuwe. De overige soldaten raakten gewond, werden gedood of zijn krijgsgevangen gemaakt. In totaal zijn meer dan 17.000 militairen van de luchtlandings- en grondtroepen gesneuveld, gewond geraakt of vermist. Dit verliescijfer was hoger dan tijdens de invasie in Normandië (D-Day).

De meeste Amerikaanse militairen zijn herbegraven in Amerika. Britse en Canadese militairen blijven begraven in het land waar zij zijn gesneuveld.

Oprichting
Aanleiding voor oprichting van het gedenkteken was de 50ste herdenking van de Slag om Arnhem.

Onthulling
Het monument is onthuld op 14 september 1994 door de Commissaris van de Koningin in de provincie Gelderland en de Britse generaal sir Hacket.

Info

Vorm en materiaal
Het 'Gelderland-monument' in Oosterbeek (gemeente Renkum) is een gedenksteen, vervaardigd uit zeven opeengestapelde stenen die afkomstig zijn van de oude kerk in Oosterbeek. Op de twee middelste stenen is een tekst aangebracht. Op de linker steen staat het wapen van Gelderland en op de rechter steen de Pegasus. De gedenksteen is 1 meter 37 hoog en ongeveer 3 meter breed.

Tekst
De tekst op de gedenksteen luidt:

'TO THE PEOPLE OF GELDERLAND

50 YEARS AGO BRITISH & POLISH AIRBORNE SOLDIERS FOUGHT HERE
AGAINST OVERWHELMING ODDS TO OPEN THE WAY INTO GERMANY
AND BRING WAR TO AN EARLY END. INSTEAD WE BROUGHT DEATH
AND DESTRUCTION FOR WHICH YOU HAVE NEVER BLAMED US.
THIS STONE MARKS OUR ADMIRATION FOR YOUR GREAT COURAGE,
REMEMBERING ESPECIALLY THE WOMEN WHO TENDED OUR WOUNDED.
IN THE LONG WINTER THAT FOLLOWED YOUR FAMILIES RISKED DEATH
BY HIDING ALLIED SOLDIERS AND AIRMEN, WHILE MEMBERS OF THE
RESISTANCE HELPED MANY TO SAFETY.

YOU TOOK US THEN INTO YOUR HOMES AS FUGITIVES AND FRIENDS:
WE TOOK YOU FOREVER INTO OUR HEARTS.
THIS STRONG BOND WILL CONTINUE
LONG AFTER WE ARE ALL GONE.

1944 - SEPTEMBER - 1994.'

Symboliek
De Grieks-mythologische Pegasus (een gevleugeld paard) is het embleem van de Airborne Divisie.

Overige info

Locatie
Het monument staat achter Airborne Museum Hartestein aan de Utrechtseweg in Oosterbeek.

Bronnen

• Gemeente Renkum;
• Het Contactblad van de Stichting 1940-1945 van oktober 2002;
• In het spoor van Market Garden - Monumenten en gedenktekens Noord-Brabant van Jacq van Eekelen e.a. (Den Dungen, Market Garden Comité, 1998);
• The Battle of Arnhem.