Tiel, 'Joods monument'

Geschiedenis

Het 'Joods monument' in Tiel is opgericht ter nagedachtenis aan achttien joodse medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn gedeporteerd en in concentratiekampen zijn omgebracht. Van het monument gaat tevens de waarschuwing uit dat dit zich nooit meer mag herhalen.

De namen van de achttien joodse slachtoffers luiden:

Jozef Bartels, Rebekka van Buuren, Samuel Joseph van Buuren, Suzanne van Buuren, Mietje van Buuren-Goldsmid, Rosina Cohen-Levie, Izak Dasberg, Jacob Elburg, Johanna Elburg, David Solomon Gersons, Rika van der Horst, Annie Kalker, Izaak Kalker, Maria Kalker, Mozes Kalker, Amalia de Winter, Louis Salomon de Winter, Robert de Winter, Samuel de Winter (1897), Samuel de Winter (1878), Roosje de Winter-Oppenheimer en Henriette de Winter-Polak.

Onthulling
Het monument is onthuld op 3 mei 1996 door burgemeester E. J. van Tellingen. Een deel van het benodigde geld werd bijeengebracht door bedrijven, instellingen en vele particulieren. Dit bedrag is door de gemeente Tiel verdubbeld.

Info

Vorm en materiaal
Het 'Joods monument' in Tiel bestaat uit een aantal onderdelen. Het gedenkteken is 2 meter 50 hoog en 2 meter 50 breed. Het ontwerp is toegesneden op de gekozen locatie: de ingang van de voormalige synagoge in Tiel, waar een hemelgewelf als boog boven het bestaande hekwerk is aangebracht. In het hemelgewelf staan wolken, sterren, de maan, een komeet en planeten.

Teksten
Een hand wijst naar de Hebreeuwse tekst op een wolk:

'MEN ZAL ZICH HERINNEREN'.

Uit de wolk komt een bliksemschicht die leidt naar een plaquette op de muur, waar dezelfde Hebreeuwse tekst herhaald wordt. De Nederlandse tekst luidt:

'HIERACHTER IN DE SYNAGOGE
KWAMEN DE JOODSE MENSEN
UIT TIEL EN OMGEVING BIJ ELKAAR.
VELEN VAN HEN ZIJN WEGGEVOERD
NAAR VERNIETIGINGSKAMPEN.
NIEMAND KEERDE TERUG.
DE JOODSE GEMEENSCHAP
VERDWEEN UIT TIEL'.

De regenbui valt in kleine druppels uiteen op de muur. In vijftien druppels zijn kleine speakers verwerkt. Deze geven heel zacht de namen weer van de joodse slachtoffers uit Tiel. Daartussen valt in alle talen die door de diverse bevolkingsgroepen in Tiel gesproken woorden te horen: 'IK ZEG U: DIT NOOIT WEER'.

Symboliek
De Betuwse kunstenaars Willem den Ouden (geboren op 18-3-1928) en Johan Goedhart (geboren op 9-3-1951) kregen als opdracht het motto 'vergeten is ballingschap en herinneren verlossing' mee. Dit motto is een uitspraak van de rabbijn Ba'al Sjem Tov.

Digitaal Joods Monument
Een aantal joodse oorlogsslachtoffers dat op dit gedenkteken vermeld staat, is tevens opgenomen in het 'Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland'. Hierin vindt u meer informatie over deze personen met waar mogelijk een korte biografie, familierelaties en adresgegevens.

Onder het kopje 'Geschiedenis' op deze pagina kunt u op een persoonsnaam klikken om doorverwezen te worden naar het Digitaal Joods Monument.

Overige info

Locatie
Het monument bevindt zich tegenover de ingang van de voormalige synagoge aan de Sint-Agnietenstraat in Tiel.

Bronnen

• Gemeente Tiel;
• Joodse oorlogsmonumenten in de provincie Gelderland van H. Hamburger en J.C Regtien, met medewerking van Fr. van Echten (Bedum, Uitgeverij Profiel, 2005). ISBN 90 5294 333 8.