Waalre, Provinciaal Gedenkteken 'De Brabantse Soldaat'

Geschiedenis

---

Het Provinciaal Gedenkteken 'De Brabantse Soldaat' in Waalre is opgericht ter nagedachtenis aan alle Brabantse militairen en verzetsmensen die zijn omgekomen tijdens de Tweede Wereldoorlog, in het voormalige Nederlands-Indië, Korea, Nieuw-Guinea, het voormalige Joegoslavië en tijdens VN-vredesmissies.

In het eregraf is naamloos het stoffelijk overschot van een Brabantse soldaat bijgezet. Het is de uit Eindhoven afkomstige student Dick van Toor, die in de meidagen van 1940 bij de verdediging van Rotterdam is omgekomen. Zijn familie heeft een gebrandschilderde madonna laten aanbrengen in het kleine roosvenster boven het altaar.

Oprichting
Brabant is de eerste provincie die de namen van alle Brabantse gesneuvelden heeft bijeengebracht. De Rijksdienst voor Monumentenzorg heeft de Sint-Willibrorduskerk in 1941-1942 laten restaureren. Vlak voor de voltooiing hiervan kwam 'Brabantia Nostra' met het (geheime) voorstel de kerk na afloop van de Tweede Wereldoorlog als herdenkingsmonument in te richten.

Onthulling
Het monument is onthuld op 28 oktober 1945. In 1947 is het eerste gebrandschilderde raam ('Vrede en Vrijheid onder Oranje') namens Hare Majesteit koningin Wilhelmina onthuld door haar particulier-secretaresse, Jeannette Geldens. In 1948 zijn de twee andere gedenkramen onthuld door de Commissaris van de Koningin in Noord-Brabant, prof.dr. J.E. de Quay. In 1950 zijn de twee rouwborden met namen van gesneuvelde militairen in het voormalige Nederlands-Indië onthuld door de chef van het Militaire Huis van Hare Majesteit, de vice-admiraal N.A. Rost van Tonningen. Het rouwbord met de namen van gesneuvelde militairen in Korea is enkele jaren later onthuld door de weduwe van luitenant-kolonel M.P.H. den Ouden, commandant van het Nederlandse detachement Verenigde Naties. Dit monument is een provinciaal monument.

Info

---

Vorm en materiaal
Het Provinciaal Gedenkteken 'De Brabantse Soldaat' in Waalre bestaat uit een eregraf, een herdenkingskapel met rouwborden en drie glas-in-loodramen.

In de vloer van de Sint-Willibrorduskerk is een grafzerk gemetseld met in reliëf de wapens van Nederland en Noord-Brabant en het Malthezerkruis. De grafsteen is 2 meter hoog en 80 centimeter breed.

Teksten
De tekst op de grafzerk luidt:

'HET BRABANTSCHE VOLK
EERT ZIJN GESNEUVELDE
ZONEN DIE VOOR HET
VADERLAND VIELEN
EN VAN WIE EEN HIER
RUST TOT DE DAG
VAN DE OPSTANDING.
1940 1945'.

Het randschrift op de grafzerk is een strofe uit het Wilhelmus:

'MIJN SCHILT ENDE BETROUWEN
SIJT GHY O GODT MIJN HEER
OP U SOO WIL ICK BOUWEN
VERLAET MY NIMMERMEER'.

De tekst op het raam luidt:

'VREDE EN VRIJHEID ONDER ORANJE'.

Symboliek
In de gotische gedachteniskapel bij de grafsteen bevinden zich in de muurnissen grote rouwborden van Basralocus-hout. De naamlijsten van Krappa-hout zijn voorzien van het in haut-reliëf gestoken rijkswapen. Daaronder zijn, gegroepeerd naar de plaats van herkomst, de namen gesneden van Brabantse militairen die in de Tweede Wereldoorlog zijn gesneuveld. Op de verticale lijsten waarin deze krappahouten bordjes zijn gevat, zijn de wapens van de Brabantse kwartieren aangebracht: Meierij van 's-Hertogenbosch, Land van Heusden en Altena, markiezaat van Bergen op Zoom, Peelland, Kempenland enz. Nog langer is de lijst van namen van Brabantse militairen die in het voormalige Nederlands-Indië zijn gesneuveld. Op deze twee rouwborden is het embleem van de Expeditionaire Macht aangebracht.

Op de drie gebrandschilderde ramen staan vrouwenfiguren met attributen afgebeeld, die aan de gotische symboliek zijn ontleend. Het kleinste raam in de westgevel heeft als onderwerp de herkregen vrede en vrijheid onder het Huis van Oranje. De linker vrouwenfiguur draagt de vrijheidsfakkel. Rechts symboliseert een vrouwenfiguur met palmtak en duif de vrede. Op de achtergrond van de figuren bevindt zich een afbeelding van de Oranjeboom, waaraan goudgele oranjeappeltjes hangen. De voorstelling is bekroond met het oudst bekende wapen van Oranje, waarop de rijkshoorn staat afgebeeld.

Op het gedenkraam in de zuidgevel staat aan de linkerkant een vrouwenfiguur afgebeeld met in haar handen een zwaard en een zegepalm: 'Een zinnebeeldige voorstelling van den daadkrachtigen weerstandsmoed, die tot overwinning leidt. 'VITRUS', staat er rond het hoofd van deze vrouwenfiguur, een woord, dat de beteekenis inhoudt van kracht of moed in den hoogen zin der deugd.' Onder de vrouw is een voorstelling van twee figuren (boer en soldaat) met de Nederlandse vlag aangebracht. Zij beelden het burgerlijke en militaire verzet uit. Op de rechterhelft is een vrouwenfiguur afgebeeld met in haar handen een korengarf. Over haar rechterschouder is een schalmensnoer geslagen. Beide attributen symboliseren eendracht ('CONCORDIA'). Onder de vrouw 'ziet men als zinnebeeld van de eendrachtige samenwerking tussen thuisfront en leger een arbeider aan een machine in een groot bedrijf'. Het gedenkraam is bekroond met het Nederlandse wapen.

Op het derde gedenkraam (in de noordgevel) staat op de rechterhelft een vrouwenfiguur in een 'gewaad van doorbrand rood'. Zij symboliseert kracht, wat wordt aangeduid met het woord 'FORTITUDO'. In haar handen draagt zij een burcht, waarin een bres is geslagen waaruit het geketende monster te voorschijn komt. Onder haar 'ziet men tegen den achtergrond van een stad het ontploffen van bommen en daaronder twee mannen als figuren van het verzet door geweldpleging: zij hebben een voor de vijandelijke oorlogvoering belangrijk gebouw in de lucht laten vliegen'. De linker vrouwenfiguur in groen gewaad symboliseert voorzichtigheid ('PRUDENTIA'). Zij draagt in haar handen een spiegel en een slang, metaforen voor omzichtigheid en list. Onder haar 'is een groepje mannen afgebeeld, die in staande en zittende houding onder een afdakje bijeen zijn als de omzichtig en behoedzaam overleggenden bij het beleid'. De gehele voorstelling wordt bekroond met het wapen van Noord-Brabant.

Restauratie
De Rijksdienst voor Monumentenzorg heeft de Sint-Willibrorduskerk in 1941-1942 laten restaureren.

Overige info

---

Locatie
Het monument maakt onderdeel uit van de Sint-Willibrorduskerk, gelegen aan de Oude Torenstraat te Waalre. Voor bezichtiging dient men de sleutel bij de beheerder te halen.

Bronnen

• Gemeente Waalre;
• Monument Brabants gesneuvelden - Waalre's Oudste kerkje van S.H.A.M. Zoetmulder (Stichting Herdenking Brabants Gesneuvelden);
• Waalre's Oud Willibrorduskerkje - Herdenkingskapel van Brabant's gesneuvelden van Antoon Coolen (Stichting Herdenking Brabants Gesneuvelden);
• Sta een ogenblik stil... Monumentenboek 1940/1945 van Wim Ramaker en Ben van Bohemen. (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 0185 3.
  

Voor meer informatie
In de publicatie Brabants Gesneuvelden (Stichting Herdenking Brabants Gesneuvelden) staan de namen van alle omgekomen Brabantse militairen vermeld.