Nicolaas Tibo

Nicolaas Tibo (1888-1945)

Nicolaas Tibo werd geboren op 6 juni 1888 te Utrecht. Hij was een zoon van Nicolaas Tibo (?? / 27 juli 1920) en Elkje (ook Ebkje) Geerts Schuurmans (?? / 21 september 1924). Nicolaas Tibo jr trouwde op 25 juli 1917 te Deventer met Judith Elisabeth Gerhardina Houck (Historisch Centrum Overijssel, Archief 0123, registratie 2737, akte 116).

Als majoor der Grenadiers verbonden aan de Staf 1e Divisie, werd hij op 15 mei 1942 vanuit de kazerne in Breda in krijgsgevangenschap afgevoerd naar Oflag XIII-b Neurenberg-Langwasser. Daar ontving hij op 19 mei 1942 het krijgsgevangenennummer 30934 (NA 2.13.98 inv 49). Er is wel eens gesteld dat de officieren die betrokken waren bij de OD, vrijwillig in krijgsgevangenschap zijn gegaan. Bij de groep officieren die op 15 mei 1942 gevangen werden genomen is dat waarschijnlijk niet het geval geweest. Vrijwel geen van hen kon weten dat ze die dag in krijgsgevangenschap zouden worden weggevoerd. Hen was immers een retourtje voor de trein verstrekt en bij een controle een jaar eerder kon ook iedereen gewoon weer naar huis gaan.

Bij zijn registratie in Neurenberg werd op het formulier de aantekening “Ausk.(unft) erteilt Leiter!”gemaakt. Ook kaptein ter zee Remmert van Tijen (kgf 30470), 1e luitenant Pieter Vroom (kgf 30639) en 2e luitenant Jozef van Elsen (kgf 30857) ontvingen deze bijzondere omschrijving. NB. bij mensen als luitenant ter zee B.M.C. Braat en 2e luitenant J.J.D. ten Bosch, die later aan de Gestapo zouden worden overgedragen, ontbreken deze bijzondere stempels.

Bovenstaande afbeeldingen allen uit Nationaal Archief, collectie krijgsgevangenen 2.13.98 inv. 49

Hoewel het niet 100% zeker kan worden vastgesteld, neem ik aan dat deze stempels bij Tibo, Van Tijen, Vroom en Van Elsen direct bij registratie zijn geplaatst, of op het moment dat de vier op 2 juni 1942 (dus nauwelijks twee weken nadat ze in Neurenberg-Langwasser arriveerden) door de Wehrmacht rechtstreeks werden overgedragen aan de Gestapo in Neurenberg. Het was dus bij, of zeer kort na hun aankomst in Neurenberg al bekend dat deze vier verdacht werden van betrokkenheid bij de OD. Het rechtstreeks overdragen van krijgsgevangenen door de Wehrmacht aan de Gestapo is een zeer zeldzame gebeurtenis en in het kader van de Nederlandse krijgsgevangen officieren zijn dit de enige 4 gevallen waarin dit zo opvallend heeft plaatsgevonden. De overdracht was flagrant in strijd met de bepalingen uit de Conventie van Genève.

De overdracht van de vier officieren aan de Gestapo, Nationaal Archief, collectie krijgsgevangenen 2.13.98 inv 49

Kapitein ter Zee Remmert van Tijen, die wist wat hem te wachten stond en die er aan twijfelde of hij de verhoormethode van de Gestapo zou kunnen weerstaan, verkoos om bij de Gestapo in Neurenberg uit een raam te springen en overleed korte tijd later, op 4 juni 1942, aan zijn verwondingen (zie het dagboek van Gustaaf Louis Marie Hubert Higly (kgf 30469), het verslag van Alexander Vasmer van den Wall Bake (kgf 32017) en nadere gegevens verkregen tijdens een interview met Remcoline van Tijen, dochter van Remmert van Tijen).

Het verdere verloop van de gebeurtenissen rond Nicolaas Tibo is elders al in grote lijnen geschetst.

Na zijn terugkomst uit het krijgsgevangenenkamp in Neurenberg-Langwasser verbleef hij in het Oranjehotel in Scheveningen, vervolgens in het PD Amersfoort. Hij werd in januari 1943 overgebracht naar KL Herzogenbusch (kamp Vught).

Bovenstaande afbeeldingen zijn afkomstig uit archief Arolsen scan 415723

Vanuit Vught werd Nicolaas Tibo (volgens bovenstaand document uit Arolsen) op 11-3-1943 overgebracht naar Haren (volgens deze registratie vanwege vrijlating!). Hij werd echter op 27-4-1943 in Utrecht ter dood veroordeeld en -na het verkrijgen van gratie- uiteindelijk overgebracht naar het Duitse Sonnenburg en vervolgens naar Wolfenbüttel. Het is in Wolfenbüttel dat Nicolaas Tibo op 28 januari 1945 in zijn cel overleed aan de gevolgen van ondervoeding en uitputting.

Bij zijn overlijden was oud-hoofdredacteur van Vrij Nederland en medegevangene Mathieu Smedts aanwezig, die verslag deed in zijn boek “Waarheid en leugen in het Verzet” (Maasbree 1978), waaruit het onderstaande fragment over Nicolaas Tibo is overgenomen.

Majoor Tibo vroeg steeds wat er van de OD terecht was gekomen. Gelukkig kwam er eindelijk een jongeman, Stoffels geheten, die als OD-er was veroordeeld. Het was een genoegen hem tijdens een luchtalarm naar onze cel te brengen, waar Tibo toen de meeste tijd doorbracht, helder, maar uitgeput. Het verdriet was nog niet voorbij.

Op 16 december begon het offensief van generaal Von Rundstedt tegen de Amerikanen in België en Luxemburg. Onze wachtmeesters kwamen ons de kranten brengen, die we anders moesten stelen. We hadden een opzichter, die het eigenlijk wel geloofde. Hij was afgekeurd voor de dienst en zei vaak dat hij hoopte dat de oorlog spoedig afgelopen zou zijn, omdat hij dan weer eens wat 'fatsoenlijks te eten zou krijgen'. Maar tijdens dat Ardennenoffensief leefde hij weer op. Hij legde me uit hoe de nazi s binnenkort weer in Antwerpen en Parijs zouden zijn. geloofden er niets van, maar we zwegen, want die lieden waren weer venijnig geworden. Het probleem was het aan majoor Tibo te vertellen, die niet meer uit zijn bed kwam. Daags voor Kerstmis besloten Jacquart en ik dat hij ingelicht moest worden. Die dag had ik op de oude SPT-manier een bericht verzonnen dat de nazi's waren teruggeslagen. Daarmee was de kerstdag voor menigeen goed. Het was wel niet waar, maar voor het einde van december was het wel zo. Tibo nam de zaak rustig op. 'Laatste stuiptrekkingen zei hij. We probeerden hem zo goed mogelijk te vertellen wat er aan de hand was.
Het probleem was het aan majoor Tibo te vertellen, die niet meer uit zijn bed kwam. Daags voor Kerstmis besloten Jacquart en ik dat hij ingelicht moest worden. Die dag had ik op de oude SPT-manier een bericht verzonnen dat de nazi's waren teruggeslagen. Daarmee was de kerstdag voor menigeen goed. Het was wel niet waar, maar voor het einde van december was het wel zo. Tibo nam de zaak rustig op. 'Laatste stuiptrekkingen zei hij. We probeerden hem zo goed mogelijk te vertellen wat er aan de hand was.

Op kerstdag, daags daarna, gaf hij ons een lezing, liggend in bed. Hij had de hogere krijgsschool gedaan, hij had nagedacht over onze schaarse gegevens en zijn conclusies getrokken. Nu kon het geen maand meer duren, dacht hij. Zijn analyse was scherp genoeg, maar hij had nog maar enkele dagen langer dan die maand te leven. Op 26 december 1944 gingen we weer terug naar onze kijkerfabriek. Onze radioman had voortdurend grote berichten over het komende offensief van de Russen. Het liet enkele dagen op zich wachten, maar toen het kwam werden de nazi's binnen een paar dagen uit Warschau, Lodz en Krakau verdreven (rond midden januari). De Amerikanen, Britten en Fransen, begonnen een groot offensief in het westen. Een Amerikaanse theorie was dat de luchtmacht beslissend zou zijn in de oorlog. Zij deden alles om de Duitse uit te schakelen. In februari 1944, volgens een Amerikaanse generaal, Arnold, hadden de Amerikanen de beslissendste slag aan de Duitse luchtmacht toegebracht. Het was mooi weer en alle fabrieken in het Ruhrgebied waren bijna uitgeschakeld, in ieder geval voor korte tijd. Tot begin 1945 hadden de Duitsers 50.000 vliegtuigen verloren, de Amerikanen bijna 18.000, wat een aanzienlijk getal was omdat zij nog maar sinds 1942 aan de bombardementen hadden deelgenomen. Zij konden er beter tegen toen hun produktie op gang kwam. Goebbels, de minister van propaganda, bleef de schuld aan Goering geven. Hij had de zaak verziekt, volgens de dagboeken van Goebbels. Hij probeerde Hitler te overtuigen Van Goering weer een man te maken' of hem te ontslaan. Geen van beide gebeurde, maar de luchtmacht was in elk geval een verloren zaak, zoals de Duitse Wehrmacht. Kaputt! Dat wisten onze domme opzichters zelfs. Het was echter te laat voor onze goede majoor Tibo. Langzamerhand begon hij zich niet meer te interesseren voor de berichten. Hij stierf op 28 januari 1945. Het was een zondag. Jacquart en ik mochten bij hem in de cel blijven ofschoon er gewerkt moest worden.

Hij stierf rustig met een afscheidsgebaar.

Kort na de oorlog, in 1946 is er een onderzoek ingesteld naar 1e luitenant Vroom en het vermeende verraad van de OD-officieren. Enkele krantenberichtjes (terug te vinden via Delpher) uit die tijd deden daar verslag van en onderstaand voorbeeld is er een van.

Nieuwe Leidsche Courant 17-5-1946

De opmerkelijk gang van zaken rond de vier Nederlandse officieren die in juni 1942 door de Wehrmacht aan de Gestapo werden overgedragen doet vermoeden dat de hele zaak rond de OD al voor 15 mei 1942 was verraden en dat de Duitsers toen al op de hoogte waren van de namen van betrokkenen.

Nicolaas Tibo is -na aanvankelijk in Wolfenbüttel te zijn begraven- na de oorlog herbegraven op het Ereveld in Loenen.