Abraham Waanders

Bram Waanders zag na de lagere school en de Burgeravondschool in Deventer te hebben doorlopen zijn droom verwezenlijkt door in het leger te gaan bij de nieuwe verbindingsdiensttak van de genie in Utrecht. Hier kreeg hij een opleiding tot radiotelegrafist en klom op tot sergeant onderofficier. Net voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog leerde hij zijn aanstaande vrouw Johanna kennen; een vrouw met een rugzakje zouden we tegenwoordig zeggen. Vlak voor en tijdens de Grote Oorlog verdiepte hij zijn kennis en kunde in de telefonie en radiotelegrafie. Nadat de oorlog voorbij was zag hij als ambitieuze jongeling kansen in het wingebied Nederlands-Indië. Aangesteld als telefoonopzichter tweede klasse ging hij met zijn vrouw en dochtertje naar Oost-Java. Na zes jaar in de tropen te hebben gewerkt en verlof in Nederland te hebben genoten keerde hij terug op Indische bodem. Eerst een tijdje in het door de communistische opstand roerige West-Sumatra, waarna in West-Java in de tijd dat het intercontinentaal telefoneren mogelijk werd gemaakt. Bram hoopte na deze succesvolle periode bevorderd te worden tot technisch ambtenaar eerste klasse. Dit zat er vanwege het ontbreken van een HBS-diploma niet voor hem in.

Teleurgesteld gooide Bram het over een andere boeg en begon in navolging van zijn grootvader zijn carrière in het vakbondswezen gestalte te geven. Als lid van het bestuur en later als voorzitter van de technici van de Postbond in Batavia probeerde hij zijn eigen positie en die van zijn collega’s te verbeteren. De wereldwijde economische crisis die na de beurskrach in 1929 optrad gooide behoorlijk veel roet in het eten. Bram nam plaats als voorzitter in een overkoepelende bond voor ambtenarenvakbonden. Met deze bond dacht hij een grotere vuist te kunnen maken naar het gouvernement dat draconische bezuinigingen doorvoerde. Ook nam hij deel in de redactie van het orgaan van de vakbond. Het blaadje kwam in opspraak door de publicatie van “anti-gezag stemmende” artikelen in de tijd van de muiterij op de Zeven Provinciën en werd zelfs tijdelijk verboden op grond van de persbreidel. Met het veranderen van de naam van het vakbondsblaadje en het onderbrengen ervan in een naamloze vennootschap werd geprobeerd een nieuw elan te bewerkstelligen in de communicatie van de vakbonden naar haar leden. Bram kreeg een aanstelling als commissaris van de nieuwe NV. De financiering en de steun van de vakbonden viel na aanvankelijke toezeggingen flink tegen en het uitgeversbedrijf ging uiteindelijk failliet. Bram nam zijn tweede verlof naar Nederland. Na terugkeer in het bestuur van de ambtenarenbond vond hij een nieuwe weg om voor de belangen van de werknemers op te komen door de oprichting van een politieke partij. Ook dit initiatief was geen lang leven beschoren en kwam vroegtijdig tot een einde. Bram richtte zich verder op de uitbreiding van de bond en het secretariaat totdat de oorlog uitbrak in Nederland. Enkele maanden na de capitulatie liet hij in het Bataviaasch Nieuwsblad stevig van zich horen en sprak een behoorlijk antigeluid tegen de nationaalsocialisten en de pers die in zijn ogen te weinig hadden geageerd tegen de fascisten.

In de loop van 1941 werd het voor het grote publiek duidelijk dat Japan zijn zinnen had gezet op Nederlands-Indië. Na de aanval van de Japanners op Pearl Harbor verklaarde Nederlands-Indië met de andere koloniale mogendheden de oorlog aan Japan. Bram werd gemobiliseerd en kreeg zijn oude rang bij de genie weer terug. Als sectieleider verbindingsdienst bij de staf van het detachement van het Kustfront Batavia-Priok onderhield hij de verbindingen tussen de commandant, zijn ondercommandanten en andere echelons. Hij vernam dat de Japanners steeds naderbij kwamen en het ene na het andere eiland in de Archipel innamen. Toen het onneembaar geachte Singapore viel was het voor hem duidelijk dat ook Java in dodelijk gevaar kwam. Nadat de “Combined Striking Force” tijdens de Slag in Javazee werd vernietigd lag de Japanners geen strobreed meer in de weg om op Java te landen. In een rap tempo kwamen ze nader. Bram en de rest van zijn eenheid moesten tenslotte vanuit Batavia uitwijken naar de laatste verdedigingspositie op Java op de Bandoengse hoogvlakte. Hier werd de positie snel onhoudbaar en besloot men te capituleren.

Een paar dagen na het tekenen van de capitulatie met de Japanners werd Bram gevangen genomen in Tjimahi. Hier verbleef hij de komende anderhalf jaar onder zware omstandigheden, maar in tegenstelling tot andere krijgsgevangenkampen op Java had hij het niet zo slecht getroffen. Na meerdere keren de dans te zijn ontsprongen werd hij tenslotte naar het beruchte doorgangskamp van het X-de Bataljon in Batavia gestuurd. Van hieruit is hij na korte tijd op transport gesteld naar Sumatra om aan de Pekanbaru-spoorweg te gaan werken. Zover kwam het echter niet. Voor de kust van Sumatra werd het schip waarop de krijgsgevangene Bram Waanders zich bevond getorpedeerd. Hij kwam daarbij net zoals de meeste van zijn opvarende lotgenoten om het leven.

Eerder bezweek zijn vrouw Johanna in het kamp Tjideng in Batavia aan een slopende ziekte. Zijn broer Nicolaas werd door Japanners terechtgesteld en zijn neefje Frederik stierf waarschijnlijk in het kamp Moentilan. Bram en zijn familie dachten hun geluk in Nederlands-Indië te beproeven, maar uiteindelijk bleek dit hun ongeluk te zijn.