Eleonora Johanna Elisabeth van Esso-van Perlstein

Op het Digitaal Joods Monument (www.joodsmonument.nl) staat vermeld dat het echtpaar Eleazer en Eleonora van Esso-Van Perlstein op 10 juni 1943 in Wassenaar is overleden. Dat vond ik vreemd. Eleonora van Perlstein (de zuster van mijn opa) en Eleazer van Esso (fabrikant van bakkerij-grondstoffen) woonden immers in Rotterdam in de Rochussenstraat 67 C. Ik heb dan ook eind juni 2013 telefonisch contact opgenomen met het Archief van de gemeente Wassenaar. Op 9 juli 2013 werd ik in de gelegenheid gesteld om archiefmateriaal in te kijken. Mijn achterneef Albert Pappenheim (kleinzoon van Leo van Perlstein) was daarbij eveneens aanwezig. Mevrouw Van Koppen van het gemeentelijk archief was ons uitermate behulpzaam.

Op 3 maart 1946 bleek er een overlijdensakte te zijn opgemaakt met ondermeer de volgende inhoud: ‘Op 10 juni 1943 er een man en een vrouw gevonden in de Zijlwatering (dat is een sloot in Wassenaar ca. 400 meter van de Hoogenboomseweg richting dorp). Eerst is een vrouwelijk lichaam gevonden daarna een mannelijk lichaam. In hun kleding werden (bak-) stenen gevonden. De lichamen en kleding zijn naar het bureau gebracht. Er kon geen identiteit worden vastgesteld, maar vermoedelijk betrof het een Joods echtpaar. Er is een foto van de lijken en de kleding gemaakt. De kleding is in het politiebureau gehouden. Het echtpaar woonde in Rotterdam en is in Wassenaar gevonden. Door de Officier van Justitie in Den Haag is verlof tot begraven verleend.’

Met ontsteltenis nam ik kennis van dit bericht. Maar waren het wel de lichamen van Eleonora en Eleazer? Hoe zijn ze dan in Wassenaar terechtgekomen (zij woonden immers in Rotterdam)? Het uitgebreide politierapport en ander archiefmateriaal kon worden ingekeken en verschafte uiteindelijk meer duidelijkheid. De gevonden lichamen waren inderdaad van Eleonora en Eleazer. De zoon van de familie H. van der Horst heeft na de oorlog verklaard dat Eleonora en Eleazer zelfmoord hadden gepleegd (bron: Weinreb-rapport, 1976 Den Haag).
Eleonora en Eleazer zaten in Wassenaar ondergedoken in de kleine woning van zijn ouders in de Weijermanstraat op nummer 5 (het vermoeden bestaat dat zij uit Westerbork waren gevlucht). Het is niet moeilijk om je een voorstelling te maken van het onmogelijke van het onderduikverblijf: te klein en geen eten, geen privacy maar ruzie, geen geld, alleen angst voor verraad in overvloed. Eleonora en Eleazer wilden waarschijnlijk anderen niet belasten met hun benarde situatie en namen hun lot in eigen handen. Zij besloten begin juni 1943 om zelfmoord te plegen. Wat een moed!

De lichamen van Eleonora en Eleazer waren volgens de papieren in Wassenaar begraven. Waar was echter niet duidelijk. Ik heb samen met Albert op 9 juli 2013 nog in Wassenaar de Joodse begraafplaats bezocht, maar we hebben toen geen graf kunnen vinden. De met o.a. cipressen beplante begraafplaats is erg groot en indrukwekkend. Voor de ingang van de begraafplaats staat een Joods gedenkteken omzoomd door lavendel. Een paar weken later heeft de beheerder van de Joodse begraafplaats in Wassenaar, i.c. het bestuur van het NIG-Den Haag, mij ( n.a.v. mijn verzoek om informatie) laten weten dat er van Eleonora en Eleazer geen graf is op de begraafplaats.

Toen wij op de archiefafdeling van de gemeente Wassenaar de naam ‘Elion’ lieten vallen (wij wisten sinds korte tijd dat die naam gerelateerd was aan de familie Van Perlstein) adviseerde een zekere ‘Peter’, die toen toevallig ook op archiefafdeling aanwezig was, om met zijn in Wassenaar wonende kennis Frans Elion contact op te nemen. Nog tijdens het bezoek aan het archief van de gemeente Wassenaar is er toen door ons contact gelegd met Frans Elion en zijn echtgenote. En vervolgens kon via hen een paar dagen later contact worden gelegd met Dorothy Baltes-Elion, de 70-jarige kleindochter van Eleonora en Eleazer. Dorothy is de dochter van de voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog naar de VS geëmigreerde Annechiena van Esso (een dochter van Eleonora en Eleazer) en prof. dr. ir. Eduard Elion, directeur van het Laboratorium voor Gistingstechniek en Toegepaste Chemie in Den Haag. (Bron: http://www.maxvandam.info/humo-gen/family/humo9_/F15669/I41405/).
Frans Elion, die in Wassenaar woont, is de neef van Dorothy. Dorothy woont in de Verenigde Staten en heeft vier kinderen. Zij heeft een broer die Erik Harald Elion heet. Eleonora van Perlstein en Eleazer van Esso hadden naast Annechiena nog twee kinderen t.w. Hans Andries en Elly Rita. Zij zijn op 22 mei 1944 in Auschwitz vermoord (bron: www.joodsmonument.nl). Van Dorothy vernam ik dat Eleonora en Eleazer aanvankelijk op de N.H.begraafplaats in Wassenaar waren begraven. Frans Elion heeft een paar maanden later via de gemeente Wassenaar weten te achterhalen waar Eleonora en Eleazer aanvankelijk begraven waren nadat op 10 juni 1943 hun lichamen gevonden waren. Dat bleek op de politiebegraafplaats te zijn, een toenmalig onderdeel van de Nederlands Hervormde begraafplaats in het centrum van het dorp. Een herbegraving heeft op 25 september 1946 plaatsgevonden op de N.H.begraafplaats in Wassenaar. Per brief van 11 november 2004 kwam er bij Dorothy het verzoek van de Oorlogsgravenstichting binnen om de stoffelijke overschotten wederom te herbegraven vanwege de vervallen staat van het graf op de Nederlands Hervormde begraafplaats. Zo waren volgens de Oorlogsgravenstichting de personalia op de staande grafsteen nog maar nauwelijks leesbaar. Die toestemming werd door Dorothy verleend en de stoffelijke overschotten werden (hoogstwaarschijnlijk begin 2005) overgebracht naar het Ereveld Loenen. De Oorlogsgravenstichting onderhoudt ongeveer 50.000 Nederlandse oorlogsgraven die verspreid liggen over de hele wereld. Het betreft hier graven van burgers en militairen die na 9 mei 1940 gevallen zijn. Hun graven zijn te vinden op erevelden, maar ook op gewone begraafplaatsen in dorpen en steden De Oorlogsgravenstichting begon in 1948 met de aanleg van een ereveld in Loenen, behorende tot de gemeente Apeldoorn (bron: www.ogs.nl). Het Ereveld Loenen werd op 18 oktober 1949 door Prinses Wilhelmina geopend. Er liggen ongeveer 3600 Nederlandse slachtoffers (bron: Oorlogsgravenstichting/Wikipedia).