Den Haag, Waalsdorpervlakte

Geschiedenis

Het monument op de Waalsdorpervlakte in Den Haag is opgericht ter nagedachtenis aan de naar schatting 250 tot 280 medeburgers, waaronder veel verzetsstrijders, die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter in de duinen aan de rand van de stad zijn gefusilleerd. 215 van hen kwamen vanuit het nabijgelegen Oranjehotel.

Massa-executies hebben veelal te maken met represailles van de bezetter. Op 8 maart 1945 werden op de Waalsdorpervlakte 38 mannen, waarvan 27 verzetsstrijders, gefusilleerd als represaillemaatregel voor de aanslag op Höhere SS- und polizeiführer Hanns Albin Rauter, twee dagen eerder. Op 6 maart raakte Rauter door louter toeval betrokken bij een actie van een verzetsgroep op de Veluwe bij de Woeste Hoeve. Hierbij kwamen zijn chauffeur en Oberleutnant Exner om het leven. Rauter overleefde de aanslag.

Op 8 maart 1945 werden, verspreid over heel Nederland, 263 personen gefusilleerd als wraak. Uit later onderzoek van de heer Andries de Jonge is gebleken dat elf man meer is geexecuteerd dan eerder werd aangenomen, met als één van de slachtoffers zijn vader. Alle 38 slachtoffers zijn op dezelfde dag door SD-Commandant J.H.L. Munt aangewezen. Rauter is, na door een Bijzonder Gerechtshof ter dood te zijn veroordeeld, op 25 maart 1949 zelf op de Waalsdorpervlakte gefusilleerd. De precieze locatie hiervan is niet bekend. Munt heeft 3 jaar gevangen gezeten, maar is noch in Nederland noch in Duitsland veroordeeld voor zijn daden. 

Oprichting
De vier houten fusilladekruisen zijn op 3 mei 1946 door een groepje verzetsvrienden op de Waalsdorpervlakte geplaatst. Die dag werd daar de eerste dodenherdenking van Nederland georganiseerd; een stille tocht vanaf het Oranjehotel naar het monument. De Erewacht werd gevormd door oud-verzetsstrijders, waaronder de heer Gerard Jansen. Aan deze eerste dodenherdenking namen ongeveer 30.000 mensen deel. Tevens werd de herdenking op de radio uitgezonden.

In de tweede helft van 1949 kreeg de Commissie Nationale Herdenking 1940-1945 toestemming voor uitbreiding van het monument door het plaatsen van het betonnen muurtje. In datzelfde jaar is toestemming verkregen van de Minister van Oorlog voor het plaatsen van beplanting rondom het in een nabijgelegen duinpan staande fusilladekruis, zodat de plek zonder verdere afrastering niet betreden kon worden door bezoekers. Daar de toegang tot de duinpan zich in een duinwaterwingebied bevindt, is deze alsnog afgesloten voor publiek door middel van een hekje.

In de jaren 1955-1958 werd door de Stichting Oorlogsmonument 1940-1945 's-Gravenhage geld ingezameld voor een verzetsmonument in Den Haag. Aangezien deze inzameling onvoldoende effect bleek te hebben, werd besloten op de Waalsdorpervlakte een klokkenstoel met Bourdon (luidklok) te plaatsen. Op 30 april 1959 werd de Bourdonklok met een rede van de oud-ministerpresident uit de Londense periode, prof. mr. P.S. Gerbrandy, plechtig aan het gemeentebestuur overgedragen als een dankoffer van de Haagse burgerij. Bij de overdracht van de klok zei de toenmalige burgemeester van Den Haag, de heer Mr. H.A.M.T. Kolfschoten, dat de klok gegoten is "als een even suggestieve als ingetogen uitnodiging om op deze vlakte in te keren en eerbiedig te gedenken. De Waalsdorpervlakte heeft met deze klok een stem gekregen die in haar bronzen klank over stad en landschap kan vermanen en aansporen, van geslacht tot geslacht, dat de vrijheid een broos en bedreigd bezit kan zijn, dat offers eist tot in de dood".

In 1975 is de gedenksteen aan het monument toegevoegd.

Jaarlijks wordt er op 4 mei op de Waalsdorpervlakte bij het monument een herdenking georganiseerd door het Erepeloton Waalsdorp. Tijdens deze herdenking staat er een erewacht van zes man in tenue van de Binnenlandse Strijdkrachten. Er is een stille tocht langs het monument waar vervolgens bloemen en kransen worden gelegd. De klok laat bij iedere 4-meiherdenking op de Waalsdorpervlakte haar bronzen stem horen als de duizenden voorbij de fusilladeplaats trekken, vanaf half acht totdat de laatste belangstellende langs het monument is gelopen.

Info

Vorm en materiaal
De Waalsdorpervlakte is een gedenkplaats in de duinen van Den Haag en Wassenaar. Het monument bestaat uit vier bronzen fusilladekruizen waarvoor een betonnen muurtje en een natuurstenen gedenksteen zijn geplaatst. Deze bronzen kruizen zijn replica's van de vier oorspronkelijke fusilladekruizen. Tevens bevinden zich op het terrein een klokkenstoel met bourdon (luidklok) met daar rechtsachter het Represaille Kruis Slachtoffers 8 maart 1945 dat de plaats markeert waar op 8 maart 1945 de 38 executies als represaille wegens de 'Rauter-ramp' plaatsvonden.

Bij het monument is een informatiebord geplaatst. In een nabijgelegen duinpan, niet toegankelijk voor publiek, staat het houten 'fusilladekruis' waarbij vele lichamen zijn teruggevonden van gefusilleerde verzetsstrijders.

Teksten
De tekst op het muurtje luidt:

'1940-1945.'

De tekst op de gedenksteen luidt:

'HIER BRACHTEN
VELE LANDGENOTEN
HET OFFER VAN HUN LEVEN
VOOR UW VRIJHEID.
BETREED DEZE PLAATS
MET GEPASTE EERBIED.'

De tekst op de voorzijde van de herdenkingsklok is van prof. mr. R.P. Cleveringa:

'IK LUID TOT ROEM EN VOLGING VAN DIE HUN LEVEN GAVEN TOT
WERING VAN ONRECHT, TOT WINNING DER VRIJHEID EN TOT WARING
EN VERHEFFING VAN AL NEERLANDS GEESTELIJK GOED.'

Op de achterzijde van de klok staan de namen van de leden van de Stichting Oorlogsmonument 1940-1945 's-Gravenhage gegraveerd.

Wijziging
Het betonnen muurtje zijn in de tweede helft van 1949 aan het monument toegevoegd. De Bourdonklok is in 1959 in de nabijheid van het monument geplaatst. De gedenksteen is in 1975 aan het monument toegevoegd. De vier oorspronkelijke houten fusilladekruisen zijn in 1980 vervangen door de huidige bronzen replica's. De houten kruisen zijn in 1981 overgebracht naar het Fries Verzetsmuseum te Leeuwarden, alwaar zij zich nog steeds bevinden. Het informatiebord is op 24 april 2008 bij het monument geplaatst.

Overige info

Locatie
De Waalsdorpervlakte ligt in de duinen van Den Haag en Wassenaar. Het monument zelf bevindt zich op Wassenaars grondgebied. De toegang van het terrein is te vinden bij de Oude Waalsdorperweg/Landscheidingsweg in Den Haag. Voor een routebeschrijving kunt u terecht op de website: www.waalsdorpervlakte.nl.

Bronnen

• Gemeente Den Haag;
• Vereniging Erepeloton Waalsdorp;
• De heer Andries de Jonge, zoon van één van de gefusilleerden;
• Sta een ogenblik stil... Monumentenboek 1940/1945 van Wim Ramaker en Ben van Bohemen. (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 0185;
• Website www.waalsdorpervlakte.nl. In het linkermenu van deze website kunt u de slachtofferregisters raadplegen.

Voor meer informatie

• Gedenkboek van het Oranje-Hotel van E.P. Weber (Stichting Oranje - Hotel, 1982 - 3de druk);
• De website www.herdenken-denhaag.nl. De website Sporen uit het verleden, blik op de toekomst is een initiatief van Stichting 3 maart '45. Met de website wil de stichting duidelijk maken dat herdenken méér is dan terugkijken naar het verleden (1940-1945). Herdenken is ook een brug slaan tussen verleden en heden, als een les voor de toekomst. Uitgangspunt van de website zijn Haagse monumenten uit de bezettingsperiode, gegroepeerd in zeven thema's: oorlog, bezetting, bevrijding, verzet, terreur, discriminatie en slachtoffers.