Dinxperlo, 'Joods monument'

Geschiedenis

Het 'Joods monument' in Dinxperlo (gemeente Aalten) is opgericht ter nagedachtenis aan de 43 joodse medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn weggevoerd en in concentratiekampen zijn omgebracht.

De namen en leeftijden van de 43 slachtoffers luiden:

Cäcilia Cosmann (81), Ida Cosmann (78), Abraham Fuldauer (76), Froukje Fuldauer-Colthof (85), Grietje Fuldauer-Rubens (86), Debora Funke-Emmerich (61), Joseph Gompertz (49), Johanna Gompertz-Cussel (55), Leeman Heilbrun (88), Mina Heilbrun-Weijel (67), Helmut Herz (18), Otto Herz (45), Paul Albert Herz (10), Paula Herz-Stern (43), Renate Jenny Regine Herz (13), Ursula Emma Hermine Herz (10), Carolina Ikenberg-Funke (77), Leopold Jacobi (52), Regina Jacobi (79), Rosetta Jacobi (80), Julia Jacobi-Fuldauer (62), Louis Levy (48), Jetta Meier (64), Isaac Menist (76), Isaac Menist (11), Jetty Menist (9), Leopold Menist (39), Sophia Menist-Hamburger (39), Carolina Menist-Schweiger (70), Bob Prins (13), Carolina Prins (15), Hetty Prins (16), Janny Prins (12), Maurits Prins (44), Maurits Philip Prins (44), Philip Prins (17), Johanna Prins-Konijn (39), Bertha Prins-Spanjaard (37), Regina Schwab-Goldberger (65), Alfred Spiegel (12), Moses Spiegel (51), Paula Spiegel-Stern (48) en Meta Wohrizek-Sternheim (53).

Het gedenkteken is opgericht tegenover de plaats waar vroeger de synagoge stond. De joodse gemeenschap heeft meer dan 150 jaar deel uitgemaakt van de Dinxperlose samenleving. Waarschijnlijk hebben enkele joden zich al in de achttiende eeuw in Dinxperlo gevestigd. Vanaf 1821 was er sprake van een zelfstandige joodse gemeente. In 1886 nam Maurits Philip Prins (stichter van de 'Deventer Tapijtfabriek Maurits Prins') het initiatief tot het vormen van een georganiseerde joodse gemeenschap. In deze tijd begon men ook met de bouw van een synagoge. Deze werd in 1889 ingewijd.

Doordat Dinxperlo zo dicht bij de Duitse grens ligt, werd de joodse gemeente al vroeg geconfronteerd met de gevolgen van het nationaal-socialistische regime in Duitsland. In de jaren dertig kwamen veel joodse vluchtelingen naar Nederland. Met name na de 'Kristallnacht' in november 1938 steeg het aantal vluchtelingen. Nederland wilde de vluchtelingen echter niet opnemen, voornamelijk om economische redenen. De regering-Colijn beargumenteerde in 1938 dat 'de stemming in ons eigen volk ten opzichte van de joden een ongunstige kentering zou kunnen ondergaan'. De toenmalige burgemeester van Dinxperlo, de heer Hendrik Jan Verbeek, ondermijnde dit inhumane vluchtelingenbeleid door gevluchte joden aan identiteitspapieren te helpen. Als gevolg hiervan werd de heer Verbeek in 1939 ontslagen. Pas in 1988 is hij postuum gerehabiliteerd.

Na de Duitse inval veranderden ook in Dinxperlo de leefomstandigheden voor joden. In 1942 zijn de beide in Dinxperlo wonende joodse gezinnen Prins door de bezetter opgepakt en gedeporteerd. Vermoedelijk zijn zij verraden. Ook de bejaarde Isaac Menist, die vele jaren voorzanger en godsdienstleraar van de joodse gemeente was geweest, werd weggevoerd. Uiteindelijk is bijna de gehele joodse bevolking van Dinxperlo door de bezetter gedeporteerd. Van hen zijn 43 omgekomen in de Duitse en Poolse concentratiekampen Bergen-Belsen, Ludwigsdorf, Sobibor, Neukirchen en Auschwitz. Hoeveel joodse vluchtelingen (die tijdelijk in Dinxperlo onderdak hadden gevonden) zijn omgebracht, is niet bekend. Ook de synagoge heeft de oorlog niet doorstaan. Tijdens de bevrijding in 1945 raakte de synagoge onherstelbaar beschadigd.

Oprichting
De oprichting van het gedenkteken was een initiatief van de Werkgroep Geschiedenis van de Duits-Nederlands-Israëlische Vereniging.

Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1995 door burgemeester L. van As en mr. F.S. van Loopik.

Info

Vorm en materiaal
Het 'Joods monument' in Dinxperlo (gemeente Aalten) is een zwart granieten gedenksteen met een betonnen omranding. Op de zerk is een davidster aangebracht. De gedenksteen is 2 meter 25 hoog, 1 meter 20 breed en 25 centimeter diep.

Tekst
De tekst op de gedenksteen luidt:

'[Hebreeuwse tekst]
GEDENK, EEUWIGE, WAT ONS IS GESCHIED.
TER HERDENKING VAN DE 43 JOODSE VROUWEN, MANNEN
EN KINDEREN UIT DINXPERLO, DIE IN DE JAREN 1940-1945
IN NATIONAAL-SOCIALISTISCHE VERNIETIGINGSKAMPEN WERDEN VERMOORD.

[In drie kolommen zijn de naam en leeftijd van de 43 slachtoffers aangebracht]

OP DEZE PLEK STOND DE SYNAGOGE VAN DE IN 1821
GESTICHTE JOODSE GEMEENTE TE DINXPERLO.
DE SYNAGOGE WERD IN 1889 INGEWIJD.
ZIJ WERD IN DE TWEEDE WERELDOORLOG VERWOEST. 4 MEI 1995.'

Digitaal Joods Monument
De joodse oorlogsslachtoffers die op dit gedenkteken vermeld staan, zijn tevens opgenomen in het 'Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland'. Hierin vindt u meer informatie over deze personen met waar mogelijk een korte biografie, familierelaties en adresgegevens.

Onder het kopje 'Geschiedenis' op deze pagina kunt u op een persoonsnaam klikken om doorverwezen te worden naar het Digitaal Joods Monument.

Overige info

Bron
De heer mr. F.S. van Loopik.