Gulpen, 'Joods monument'

Geschiedenis

Het 'Joods monument' in Gulpen (gemeente Gulpen-Wittem) is opgericht ter nagedachtenis aan alle joodse medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn gedeporteerd en omgebracht. De tekst op het monument vormt een waarschuwing tegen alle vormen van discriminatie en de schending van mensenrechten.

Oprichting
Eeuwenlang heeft in Gulpen een joodse gemeenschap bestaan. De Tweede Wereldoorlog maakte hier wreed een einde aan. Geen van de joodse medeburgers in Gulpen overleefde de concentratiekampen Sobibor, Auschwitz en Mauthausen. Nabestaanden die voor een passende herinnering konden zorgen, waren er niet. Bij veel oudere inwoners van Gulpen groeide echter het besef van wat er tijdens de bezetting met hun plaatsgenoten was gebeurd. Halverwege jaren tachtig leidde dat tot een geldinzameling. De inwoners van Gulpen, de kerken en de overheid brachten een bedrag bij elkaar.

Beeldend kunstenaar Appie Drielsma uit Maastricht kreeg de opdracht een monument te maken. Hij zelf zag de opdracht als een mogelijkheid tot een hommage aan de plaats waar hij als joods jongetje de laatste periode van de oorlog was ondergedoken. Appie Drielsma, geboren in 1937 als zoon van een slager aan de Maastrichtse Grote Gracht, dook met zijn ouders, vijf broers en zusjes onder in april 1943. Vader Drielsma achtte het verstandiger de twee jongste, speelse kinderen (Appie en Lou) elders onder te brengen. Toen begon voor Appie en zijn broertje een onderduikperiode die hem van het West-Brabantse Ossendrecht in Heerlerheide, Bleijerheide, Simpelveld, Bocholtz, Einighausen en ten slotte in Gulpen deed belanden: in een huis aan de doorgaande weg richting Vaals. Het complete gezin Drielsma heeft de oorlog overleefd. Bij Appie drong pas na de oorlog het afschuwelijke lot van zoveel joden ten volle door. Eigenlijk leidde het denken en werken aan het Mauthausen-monument tot diep besef van wat er zich allemaal heeft afgespeeld. Drielsma: 'Ik was er zo door geraakt dat ik huilend in mijn busje heel Oostenrijk ben doorgereden. De bewustheid jood te zijn is pas daar héél sterk geworden.' Toen hij in Gulpen bezig was aan het monument, werd hij zich alsnog zeer bewust van zijn onderduikperiode daar. Terwijl hij ter plekke aan het werk was, kwamen oudere Gulpenaren kijken, omdat ze iets kwijt wilden over hun herinneringen aan de omgekomen joodse medeburgers.

Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1989 door de staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen, mevrouw drs. M.J. Ginjaar-Maas.

Info

Vorm en materiaal
Het 'Joods monument' in Gulpen (gemeente Gulpen-Wittem) bestaat uit vijf horizontale en verticale elementen van beton. Op de kolom in het midden staat een davidster afgebeeld. Het gedenkteken is 6 meter 30 hoog, 3 meter 50 breed en 2 meter 10 diep.

Tekst
Op de middelste kolom is een Hebreeuwse tekst aangebracht die is ontleend aan het bijbelboek Leviticus. De vertaling luidt:

'HOU ZOVEEL
VAN JE NAASTE
ALS VAN JEZELF.
IK BEN DE EEUWIGE'.

Symboliek
Het monument is een teken van nagedachtenis. Volgens ontwerper Appie Drielsma symboliseert het een onderbroken levenslijn of -ritme. De eenvoud maakt concentratie op het gebeurde mogelijk. De tekst op het monument vormt tevens een waarschuwing voor de toekomst; een waarschuwing tegen alle vormen van discriminatie.

Overige info

Locatie
Het monument is geplaatst op de hoek Beversbergweg/Kieuwegracht te Gulpen (gemeente Gulpen-Wittem).

Bronnen

• Gemeente Gulpen-Wittem;
• Limburgse monumenten vertellen 1940-1945 van H.J. Mans en A.P.M. Cammaert. (Maastricht, Stichting Historische Reeks Maastricht, 1994). ISBN 90 70356 67 8.