Mauthausen, 'Engelandvaarders'

Geschiedenis

Het monument 'Engelandvaarders' in Mauthausen (deelstaat Opper-Oostenrijk) herinnert aan de naar schatting veertig Nederlandse en zeven Engelse geheim agenten die na hun arrestatie in het concentratiekamp Mauthausen zijn omgekomen. De arrestaties waren het directe gevolg van een contraspionagecomplot, het zogeheten 'Englandspiel'.

Tussen 1942 en 1943 werden 54 Nederlandse geheim agenten door de geallieerden boven Nederland gedropt. Direct daarna werden zij door de bezetter gearresteerd. Niemand weet hoeveel Engelandvaarders er in totaal zijn geweest, men schat het aantal op 1.700. Onder hen waren minimaal 48 vrouwen.

Dit zogeheten 'Englandspiel' was een contraspionagecomplot van de bezetter. Op een nacht in november 1941 werden twee Nederlandse agenten (in dienst van de Britten) per parachute boven Nederland afgeworpen. Vier maanden later is een van hen door de bezetter gearresteerd.

Hij moest naar Engeland seinen dat hij veilig was aangekomen. De bezetter wist echter niet dat de agent een speciale code gebruikte, voor het geval hij gepakt zou worden. De Britten merkten deze code echter niet op en zonden een nieuwe geheim agent naar Nederland, die ook door de bezetter werd opgepakt. Ook hij moest naar Engeland seinen dat alles veilig was.

Dit 'Englandspiel' herhaalde zich tot 1943. Op 29 augustus wisten twee Nederlandse agenten, Ben Ubbink en Pieter Dourlein, uit het gijzelaarskamp Haaren te ontsnapten. Eenmaal terug in Engeland hebben zij de ware gang van zaken uiteengezet.

Van de Engelandvaarders die als geheim agent weer terug naar Nederland gingen, zijn 46 slachtoffer van het Englandspiel geworden. Zij werden naar aanvankelijk naar Haaren gebracht, waar Arie van der Giessen in 1944 overleed. Later werden de gevangenen naar Mauthausen overgebracht, waar in totaal minstens 44 geheime agenten overleden.

Concentratiekamp Mauthausen
Tijdens de Tweede Wereldoorlog had Oostenrijk vijftig concentratiekampen.Tussen 8 augustus 1938 en 5 mei 1945 zijn circa 200.000 mensen in deze kampen gevangengezet. Ongeveer de helft van hen heeft het niet overleefd. In dit netwerk van kampen fungeerde Mauthausen als 'Hauptlager' (hoofdkamp).

Vlak na de Oostenrijkse 'Anschlu' (aansluiting) in maart 1938 kwam SS-chef Heinrich Himmler naar Mauthausen om de 'Wiener Graben' te bezichtigen. Onder het parool 'Vernichtung durch Arbeit' (vernietiging door arbeid) besloot hij dat deze steengroeve een uitstekende plek was voor een concentratiekamp.

Onder leiding van de SS werd het terrein opgedeeld in overzichtelijke barakken. Zoveel mogelijk mensen werden in een zo'n klein mogelijke ruimte gepropt en ingedeeld op basis van nationaliteit en 'Arbeitseinsatz'. Gevangenen die in opdracht van de Gestapo vermoord dienden te worden, werden ingezet in de steengroeve. Hier moesten zij zware granietstenen de 'Todesstiege' opdragen. Vooral de joodse gevangenen was een dergelijk lot toebedeeld.

Info

Het monument 'Engelandvaarders' in Mauthausen (deelstaat Opper-Oostenrijk) bestaat uit twee plaquettes.

Teksten
De tekst op de eerste plaquette luidt:

'ON THE 6TH AND 7TH SEPTEMBER 1944
40 DUTCH AND 7 BRITISH SPECIAL AGENTS
WHO HAD BEEN DROPPED ABOVE GERMAN OCCUPIED TERRITORY
CRUELLY WERE PUT TO DEATH IN THIS CAMP BY THE NAZIS

THEIRBODIES WERE BURNED IN THE CREMATORIUM
AT THE RISK OF THEIR LIVES
YUGOSLAV AND RUSSIAN PRISONERS
BURIED THE ASHES OF THESE WAR-HEROES
AT THIS PLACE

NETHERLANDS WAR GRAVES FOUNDATION.'

De tekst op de tweede plaquette luidt:

'IN MEMORIAM

A.H. ALBLAS P. KAMPHORST
L.TH.C. ANDRINGA B. KLOOSS
P.A. ARENDSE M. KOOISTRA
A.A. BAATSEN A.J. DE KRUIJFF
K.W.A. BEUKEMA TOE WATER J.A.H.M. TER LAAK
M. BLOOME A.B. MINK
P.C. BOOGAART I. NEWMAN
K. VAN DE BOR W.J. NIERMEIJER
C.C. BRAGGAAR G. NORMAN
O.W. DE BREY G. VAN OS
J.J.C. BUIZER M. PALS
J. BUKKENS L.M. PUNT
G. CLEMENT E. RADEMA
J.C. DANE G.H.G. RAS
C. DROOGLEEVER FORTUYN G.L. RUSELER
J. EMMER H. SEBES
J.H.M. DE HAAS H.R. STEEKSMA
G.J. VAN HEMERT TH. TACONIS
J. HOFSTEDE I. VAN UIJTVANCK
C.E. VAN HUISTEIJN A.J. WEGNER
G.L. JAMBROES P. VAN DER WILDEN
S.C. JONES W. VAN DER WILDEN
R.CH. JONGELIE E. WILKINSON
J.C. YOUNG

NEDERLANDSE OORLOGSGRAVENSTICHTING.'

Overige info

Locatie
De plaquette bevindt zich op de gedenkplaats concentratiekamp Mauthausen, gelegen aan de Erinnerungsstrae in Mauthausen (deelstaat Opper-Oostenrijk).

Bronnen

• Stichting Vriendekring Mauthausen;
• Website Mauthausen-memorial.at;
• Website Englandspiel.eu;
• Website Scrapbookpages.com.

Voor meer informatie
Namenlijst van de slachtoffers.