Nijmegen, 'Bijna vergeten'
Artiest:Marieke Thomassen en Geert Schiks
Geschiedenis
Het monument 'Bijna vergeten' in Nijmegen herinnert de inwoners van de wijk Bottendaal aan de bijna honderd buurtbewoners die tijdens een bombardement op 2 oktober 1944 om het leven kwamen in het souterrain/kelder van de kapokfabriek aan de De Ruyterstraat.Nijmegen was op 20 september 1944 bevrijd en kwam in de frontlinie te liggen. Om de geallieerde opmars te vertragen en om zoveel mogelijk schade toe te brengen aan de stad werd de stad bijna dagelijks door de bezetter vanaf de grond en vanuit de lucht gebombardeerd. Op 2 oktober werd Nijmegen de gehele dag beschoten en 's avonds bestookt met luchtaanvallen met brandbommen. Rond 22.00 uur werd de wijk Bottendaal getroffen door de luchtaanval.In deze wijk stond de kapokfabriek aan de De Ruyterstraat. Voor de oorlog werden in deze fabriek matrassen en kussens gemaakt van kapok, een grondstof uit de tropen dat lijkt op katoen. De fabriek was omstreeks 1910 gebouwd en was verschillende keren van eigenaar gewisseld. De begane grond van de fabriek was ongeveer 53 meter lang en 38 meter breed. Hierboven was over een groot gedeelte van de fabriek een verdieping aangebracht. Onder de begane grond bevond zich een ruimte van 37 meter lang en 30 meter breed. Deze ruimte werd aangeduid als kelder, maar was eigenlijk een souterrain. Aan de oostzijde van het souterrain waren 26 grote ramen aangebracht, waardoor er meer dan voldoende daglicht binnen kwam. Deze ramen keken uit op een droge gracht van 1,8 meter breed.Tijdens de oorlog werd de fabriek gebruikt voor opslag van diverse goederen, onder andere voor de Kriegsmarine en was daardoor niet toegankelijk. Na de bevrijding werd het souterrain gebruikt als schuilplaats voor de buurtbewoners, omdat de meeste huizen in de wijk zelf geen kelders hadden. De ruimte was hier echter niet op ingericht: er werd niet schoongemaakt, er was weinig stromend water, er waren geen sanitaire voorzieningen en ook de elektriciteit viel vaak uit. De ramen waren waarschijnlijk allemaal dichtgetimmerd, waardoor het erg donker was in de ruimte. Ook bestonden er al twijfels over de veiligheid, met name vanwege de zwakke constructie van de fabriek. Sommige gezinnen uit de buurt besloten daarom om elders een schuilplaats te zoeken. De fabriek zou een bombardement niet kunnen weerstaan. Op 2 oktober bleken deze twijfels helaas waarheid. De Luchtbeschermingsdienst had wel toestemming gegeven om het souterrain te gebruiken als schuilplaats, maar deze was niet als zodanig officieel aangewezen. De schuilplaats was daarom ook niet goedgekeurd.In de avond van 2 oktober 1944 stortte de fabriek in. De oorzaak is niet geheel duidelijk, maar waarschijnlijk heeft een brand, als gevolg van de brandbommen, de instorting veroorzaakt. De fabriek kan echter ook getroffen zijn door een brisantbom. Het dak en de vloer van de eerste verdieping waren op of door het plafond van de kelder gevallen. Hierdoor waren de uitgangen uit de kelder geblokkeerd en zaten veel mensen bekneld onder het puin. Velen waren op slag dood. Er zaten die avond ongeveer 150 mensen in het souterrain, 99 van hen zijn om het leven gekomen.Direct en in de dagen na het bombardement werden overlevenden en de de lichamen van de slachtoffers onder het puin vandaan gehaald. En werd er een begin gemaakt aan het opruimen van het puin. Hierbij werden ook geallieerde militairen en gevangen genomen NSB'ers en collaborateurs in beperkte mate ingezet.Na de oorlog werd een klein gedeelte van de fabriek herbouwd, maar na het faillissement in de jaren vijftig werd het terrein door de gemeente opgekocht en werden er woningen gebouwd.Oprichting De oprichting van het monument was een initiatief van een buurtcomité en nabestaanden.Onthulling Het monument is onthuld op 30 september 2018 door burgemeester Hubert Bruls in aanwezigheid van nabestaanden en buurtbewoners.
Info
Vorm en materiaal Het monument 'Bijna vergeten' in Nijmegen is een reliëf dat bestaat uit drie platen van cortenstaal. De achterste plaat is tegen de muur bevestigd. Enkele centimeters hiervan af zijn 2 andere platen aangebracht. De uitsparing tussen deze twee voorste platen heeft de vorm van een breuk. Op de linkerplaat is een tekst en de plattegrond van de Kapokfabriek uitgesneden. Ook de rechterplaat bevat een uitgesneden tekst. De roestkleur van het monument is typisch voor het gebruik van cortenstaal.Teksten De tekst op de linkerplaat luidt:'BIJNA VERGETEN'.De tekst op de rechterplaat luidt:'OP DEZE GROND STOND EEN KAPOKFABRIEK. NA DE BEVRIJDING VAN NIJMEGEN IN SEPTEMBER 1944 LAG DE STAD ZES MAANDEN ONDER DUITS VUUR. OP 2 OKTOBER 1944 WIERP DE LUFTWAFFE BRANDBOMMEN OP DEZE FABRIEK. HET GEBOUW STORTTE IN EN BIJNA HONDERD BUURTBEWONERS DIE ZICH IN DE KELDER VEILIG WAANDEN VONDEN DAARBIJ EEN GRUWELIJKE DOOD.'
Overige info
Locatie Het monument 'Bijna vergeten' hangt aan de gevel van een huis in de Biesmanstraat te Nijmegen.Bronnen
- Huib de Groot, Bommen op Bottendaal, De ramp in de kapokfabriek te Nijmegen van 2 oktober 1944 op noviomagus.nl;
- De Gelderlander, 27 september 2018;
- AD, 30 september 2018;
- Comité 4 en 5 mei Nijmegen.