Rhenen, Militair Ereveld Grebbeberg
Artiest:J.J.P. Oud (ontwerper), Johannes Anton Raedecker (beeldhouwer)
Geschiedenis
Het Militair Ereveld Grebbeberg in Rhenen is opgericht ter nagedachtenis aan de Nederlandse beroeps- en dienstplichtige militairen die sinds 10 mei 1940 waar ook ter wereld zijn gesneuveld.
De Grebbeberg was een essentiële locatie voor de verdediging van Nederland en maakte deel uit van de Valleistelling, die ook wel de Grebbelinie werd genoemd. Om de linie te versterken werden stukken land voor de stelling onder water gezet. Dit was echter niet mogelijk bij de strook tussen Wageningen en de Grebbeberg. Daarom richtte de Duitse aanval zich met name op deze zwakke plek in de verdedigingslinie. In de nacht van 10 op 11 mei werd met een artilleriebeschieting de aanval op de voorposten aan de voet van de Grebbeberg geopend.
Ondanks de overmacht van het Duitse leger hielden de Nederlandse militairen de strijd vier dagen vol. Na de capitulatie werden de Nederlandse en Duitse slachtoffers op de plaats van het strijdtoneel begraven. Hierdoor werd de Grebbeberg de eerste oorlogsbegraafplaats van Nederland. Op 28 mei 1940 werd een 'voorlopige lijst van de gesneuvelden, die ter aarde besteld zijn op de Grebbeberg' opgemaakt. In dit eerste grafregister staan de namen van 388 Nederlandse militairen. Ook werden op de begraafplaats al spoedig drie monumenten van het 8ste, 10de en 22ste Regiment Infanterie opgericht. Na de bevrijding werden de stoffelijke resten van de Duitse militairen herbegraven op de Duitse militaire begraafplaats te IJsselsteyn (Limburg).
Op het ereveld liggen meer dan 400 Nederlandse militairen begraven, die in mei 1940 sneuvelden in de strijd om het zuidelijkste gedeelte van de Grebbelinie. Sinds 1946 worden op de Grebbeberg ook militairen (her)begraven die tijdens de meidagen van 1940 elders in Nederland zijn omgekomen. De begraafplaats telt nu meer dan 800 graven.
Oprichting
Na de bevrijding wilde men de militaire begraafplaats inrichten als nationale herdenkingsplaats. Daarom werd in 1946 de Stichting Nationaal Legermonument Grebbeberg opricht.
Onthulling
De zorg voor het ereveld is op 1 januari 1952 door het Ministerie van Defensie overgedragen aan de Nederlandse Oorlogsgravenstichting. In 1966 werden door de stichting uniforme grafstenen geplaatst. Het Nationaal Legermonument en de luidklok zijn onthuld in 1953. Het monument ter nagedachtenis aan Nederlandse militairen van wie de laatste rustplaats niet aanwijsbaar is, is onthuld op 21 april 2005 door luitenant-generaal M.L.M. Urlings, bevelhebber der Landstrijdkrachten. Dit monument is een initiatief van kolonel b.d. J.W. de Leeuw, die in zijn toespraak een korte toelichting gaf op de symboliek achter het monument.
Info
Vorm en materiaal
Op het Militair Ereveld Grebbeberg in Rhenen liggen meer dan 850 Nederlandse militairen begraven. De Oorlogsgravenstichting heeft uniforme grafstenen van witte Portland-steen geplaatst. Op de begraafplaats bevinden zich verscheidene herdenkingsmonumenten.
Bij de ingang staat het Nationale Legermonument. Dit gedenkteken, dat naar een ontwerp van ir. J.J.P. Oud door J.A. Raedecker en zijn zoon is gemaakt, bestaat uit een wit natuurstenen kruis met aan weerszijden een gebeeldhouwde liggende leeuw van kalksteen (Vaurion). Het monument is geplaatst op een rechthoekig voetstuk.
Teksten
De tekst op de voorzijde van het voetstuk luidt:
'DEN VADERLANT GHETROUWE'.
De tekst op de achterzijde van het voetstuk luidt:
'BLIJF ICK TOT IN DEN DOOT'.
Gedenkzuil met luidklok
Tegenover het Nationaal Legermonument staat een gedenkzuil, bekroond met een bronzen luidklok. Tussen de letters op de klok staan eenvoudige figuurtjes van centstukken, en het Nederlandse Rijkswapen. Achter de zuil staat een gebogen muur. De zuil is 7 meter hoog. De klok heeft een diameter van 97 centimeter en weegt 540 kilo.
De tekst in de rand van de klok luidt:
'IK SPREEK VOOR HEM DIE VIEL'.
De tekst op de zuil is een gedicht van J.C. Bloem:
'VIJF DAGEN - EN DE VRIJHEID
GING VERLOREN
VIJF JAREN - EN EERST TOEN
WERD ZIJ HERBOREN
ZO MOEIZAAM TRIOMFEERT
GERECHTIGHEID
AAN DIT BESEF ZIJ DEZE
GROND GEWIJD'.
Regimentsgedenktekens
Op het ereveld staan drie Regimentsgedenktekens. Links op de begraafplaats de gedenkzuil van het 8ste R.I. en het monument voor het 10de R.I., rechts het gedenkteken voor het 22ste R.I. Het monument van het 8ste R.I. is een betonnen gedenkzuil, waarop de namen van de gesneuvelde militairen zijn aangebracht. In de zuil is een oorkonde gemetseld.
De tekst op de zuil luidt:
'DEN VADERLANT GHETROUWE'.
De tekst op de oorkonde luidt:
'8e REGIMENT INFANTERIE.
NAMEN VAN HEN DIE VIELEN
VOOR HET VADERLAND
10 - 15 MEI 1940'.
Hieronder staan de namen van 208 slachtoffers.
Gedenkplaat voor gevallenen zonder aanwijsbare rustplaats
Centraal staat een gedenkplaat van natuursteen, steunend op vijf ongelijke stukken steen. Op de plaat zijn een afbeelding van de Nederlandse leeuw en de namen van 138 personen aangebracht, die sneuvelden in de meidagen van 1940 : 102 militairen van de Koninklijke Landmacht en 36 militairen van de Koninklijke Marine.
De tekst op de plaat luidt:
'TER NAGEDACHTENIS VAN DE GEVALLENEN
IN DE MEIDAGEN VAN 1940
WAARVAN GEEN GRAFLOCATIE AANWIJSBAAR IS'.
Symboliek
De centrale gedenkplaat rust op vijf stukken steen die de vijf dagen van verzet in mei 1940 symboliseren. Het getal vijf komt ook terug in de platen onder de plaquette. Deze verbeelden de vijf jaren van overheersing en de bevrijding op de vijfde dag van de vijfde maand. De platen zijn 4 hoog en 4 meter 50 breed. Deze afmetingen staan voor de jaren 1940-'45. Uit één van de platen is een stuk gehakt, zodat het maaiveld zichtbaar is. Dit symboliseert het graf dat nooit gevonden is.
Overige info
Locatie
Het ereveld bevindt zich op de top van de Grebbeberg, gelegen aan de Grebbeweg in Rhenen.
Bronnen
- Nederlandse Oorlogsgravenstichting;
- Oorlogsmonumenten in de Provincie Utrecht, Ingrid van Beuzekom, Roland Blijdenstijn en Rob van Olderen. Stichtse Monumenten Reeks (Utrecht, Uitgeverij Matrijs, 1995). ISBN 90 5345 062 9;
- www.grebbeberg.nl.
Voor meer informatie
Verborgen, niet vergeten, RTV Utrecht, 21 april 2012.
Nederlandse Oorlogsgravenstichting