Velden, monument in buurtschap 'Vorst'

Geschiedenis

Het monument in buurtschap 'Vorst' herinnert de inwoners van Velden (gemeente Arcen en Velden) aan de bezettingsjaren en aan de algehele evacuatie van de plaatselijke bevolking in januari 1945. Daarnaast herinnert het gedenkteken aan twee geallieerde vliegers die op Veldens grondgebied zijn omgekomen.

De namen en sterfdata van de twee slachtoffers luiden:

W.M. Caine (9-7-1941) en H. Kay (14-2-1943).

Na een voorspoedige opmars door Noord-Frankrijk en België waren de Amerikanen van de 30ste infanterie 'Old Hickory' erin geslaagd het grootste deel van Zuid-Limburg te bevrijden. Vervolgens wilden de geallieerden op 17 september 1944 met een groot offensief (operatie 'Market Garden') vanuit België een bruggenhoofd over de grote rivieren in Nederland veroveren. Luchtlandingstroepen moesten in een bliksemsnelle aanval bruggen in Noord-Brabant en Gelderland veilig stellen. Vanuit België moesten grondtroepen over de veroverde bruggen naar het IJsselmeer optrekken.

Er werden drie complete divisies gedropt: de 101ste US Airborne Divisie bij Eindhoven en Veghel, de 82ste US Airborne Divisie bij Grave en Groesbeek en de 1ste Britse Airborne Divisie bij Arnhem en Oosterbeek. Bij de Amerikanen verliep alles vrij goed. De bruggen over de Maas en het Maas-Waalkanaal bij Heumen en de meeste bruggen nabij Eindboven vielen in hun handen en na harde strijd ook de Waalbrug bij Nijmegen. Maar de Rijnbrug bij Arnhem bleek een brug te ver. De Britse para's werden verrast door Duitse pantsertroepen en moesten zich onder zware verliezen terugtrekken in de Betuwe.

Maar op 19 september stagneerde ook de Amerikaanse opmars in Zuid-Limburg, enkele kilometers ten noorden van Sittard. De bezetter had stelling ingenomen bij twee bruggenhoofden: zowel op de westelijke Maasoever in Noord- en Midden-Limburg als in het gebied tussen Roermond en Susteren, begrensd door de Roer en de Maas (de 'Roerdriehoek'). In de daaropvolgende maanden ontstond in deze frontlinie een zware en bloedige strijd, waaronder ook de burgerbevolking zwaar te lijden had.

In de avond van 13 januari 1945 kregen de inwoners van de gemeente Velden een ultimatum opgelegd: de volgende morgen moest iedereen naar het Duitse Straelen vertrekken, waar treinen zouden klaarstaan om de evacués naar de noordelijke provincies te voeren. Op deze wijze zou het gebied beter verdedigbaar zijn. In de dagorder van Heinrich Himmler werd er bij de militairen op aangedrongen: 'Behandeln Sie die Menschen gut, denn denken Sie immer daran, es sind Germanen, die später zum Reich gehören werden.' De volgende ochtend werden de burgers door 300 leden van de Grüne Polizei uit hun huizen en noodverblijven gejaagd, met 25 kilogram 'Gepäck pro Mann'.

Acht Veldenaren probeerden nog de Maas over te steken naar de bevrijde westoever. Twee van hen konden met een kano de overkant bereiken, maar volgende pogingen mislukten. Toen een van de vluchtelingen in het koude water sprong, werd hij door Duitse militairen beschoten. Niemand heeft hem ooit teruggezien. De overigen werden op de oostelijke oever aangehouden en door een Duitse wachtpost opgebracht om te worden gefusilleerd. Tijdens de tocht viel een van de Veldenaren in een loopgraaf. Hierdoor kwamen hij en een toegesnelde lotgenoot achter de Duitse militair te lopen. Samen overmeesterden ze de militair en lieten hem bewusteloos in een sloot rollen. De volgende ochtend vertrokken zij alsnog met hun familieleden naar Straelen.

De weg naar Straelen was een barre tocht van elf kilometer door een pak hardbevroren sneeuw met een ijzige noordenwind in het gezicht. Huisdieren liepen nog een eindje met de stoet mee, maar bleven ten slotte eenzaam en verdwaasd achter. Amper de grens over, kwamen stoeten Duitse paarden en karren de voortschuifelende evacués tegemoet om alle huizen en boerderijen in Arcen, Lomm, Velden, Schandelo te plunderen. De uitgeputte mensen werden voortdurend door de Grüne Polizei opgejaagd. In Straelen werden de evacués na uren wachten in veewagons gestopt. Op de bodem van de wagons lag een bevroren mengeling van koemest, paardenvijgen en stro, die ging smelten onder de warme lichamen. Via Winterswijk en Zwolle arriveerden de evacués in Groningen, waar men in de concertzaal 'De Harmonie' op verhaal kon komen. Daarna werden de Veldenaren over vele dorpen en gehuchten verspreid. Pas in de loop van de maand mei konden de meesten van hen naar Noord-Limburg terugkeren.

Oprichting
De bewoners van de Vorstweg en naaste omgeving beloofden aan het einde van de oorlog een veldkapel te zullen oprichten als zij heelhuids de oorlog en de evacuatie zouden doorstaan. Eenmaal terug in Velden troffen ze een verwoest dorp aan. Al het geld dat zij hadden, werd besteed aan de wederopbouw van hun huizen, waardoor de kapel er niet kwam. Anna Verbeek die in de buurtschap was geboren en van de belofte wist, liet in haar testament opnemen dat in de buurtschap op haar kosten een veldkruis geplaatst moest worden.

Onthulling
Het monument is onthuld in 1962.

Info

Vorm en materiaal
Het monument in buurtschap 'Vorst' te Velden (gemeente Arcen en Velden) is een betonnen kruis met een corpus van kunsthars, geplaatst op een voetstuk. Hierop zijn twee plaquettes bevestigd. Het kruis is 1 meter 40 hoog en 95 centimeter breed. Het corpus is 70 centimeter hoog en 60 centimeter breed.

Teksten
De tekst op de bovenste plaat luidt:

'ALS DANK VOOR HET BEHOUD
VAN ALLEN 1940-1945
ANNA VERBEEK'.

De tekst op de onderste plaat luidt:

'OP 9 JULI 1941 IS GEVALLEN
ALS BEMANNINGSLID VAN HET "WHITLEY"
VLIEGTUIG VORST-VELDEN
W.M. CAINE 28 JAAR

OP 14 FEBR. 1943 IS GEVALLEN
ALS BEMANNINGSLID VAN "HALIFAX"
VLIEGTUIG RIJKSWEG-VELDWEG
H. KAY 32 JAAR'.

Symboliek
Het kruis is niet alleen een symbool van het christelijke geloof, maar herinnert tevens aan het offer dat de oorlogsslachtoffers brachten voor een leven in vrijheid.

Restauratie
Het corpus is gerestaureerd.

Overige info

Bron
Limburgse monumenten vertellen 1940-1945 van H.J. Mans en A.P.M. Cammaert. (Maastricht, Stichting Historische Reeks Maastricht, 1994). ISBN 90 70356 67 8.