Vierhouten, Verzetsmonument bij het 'Verscholen Dorp'

Geschiedenis

Het verzetsmonument bij het 'Verscholen Dorp' te Vierhouten (gemeente Nunspeet) is een eerbetoon aan de mensen die betrokken waren bij het opzetten en in stand houden onderduikersdorp in de bossen van Nunspeet. Hier werden van april 1943 tot november 1944 langs de toen zanderige, vrijwel onbegaanbare Pas Op-Weg onderduikers verborgen totdat het 'Verscholen Dorp' door de bezetter ontdekt werd. 

Door de plaatselijke bevolking waren hier hutten uitgegraven met namen als Blokhut, BIM-hut (Beatrix-Irene-Margriet) en Oranjehaven. In deze periode hebben in het dorp tussen de 80 en 120 mensen gewoond, te weten: joden, werkweigeraars, verzetsmensen, Amerikaanse militairen, Engelse vliegers, Duitse deserteurs, een Pool en een Rus. 

Het begon met vijf mensen, die hun toevlucht zochten bij een pension in Nieuw Soerel. Omdat hun eerste onderduikadres verraden werd, vluchtten zij de bossen in. Hier werden in het najaar van 1943 tien primitieve hutten gegraven om de onderduikers te huisvesten. Door het lage grondwaterpeil bleven de half ondergrondse vertrekken kurkdroog. Ze werden voorzien van bedden, kacheltjes, cilinders met butagas, verbandtrommels en zelfs een brancard. Elke dag bracht een groep vrijwilligers uit Nunspeet water en voedsel, speeltjes, schoon goed en het laatste nieuws. Later werden zelfs waterputten geslagen. 

Het waren uiterst spannende dagen. Steeds dreigde ontdekking en dat zou ongetwijfeld voor de onderduikers de dood betekenen. Bovendien liepen hun verzorgers ook gevaar. Daarom bestond in de dorpen rondom dat kamp een telefonisch waarschuwingssysteem tegen gevaar. Op een dag kwamen enkele joden twee verdwaalde Duitse militairen tegen aan de rand van hun hut. 'Wat doen jullie daar?' vroegen de soldaten. 'Wij zijn Naturfreunde en kamperen hier,' was het antwoord. Dit vonden de soldaten heel vermakelijk en het incident had geen gevolgen.

Op zondag 29 oktober 1944 werd het onderduikerskamp ontdekt door twee SS’ers die aan het jagen waren. Zij hoorden het geluid van houtzagen en houthakken in het bos, en vonden dat verdacht. Ze gingen op het geluid af en zagen juist een jongen die in het andere vak water was gaan halen, een brandgang oversteken. Na een kort verhoor lieten ze de jongen gaan en gingen naar 'De Paasheuvel' om versterking te halen.

Van de 87 onderduikers ontkwamen de meesten, 8 joodse onderduikers wisten niet te ontkomen. Zij werden gevangengenomen en in de kelder van 'De Paasheuvel' gevangengezet. Twee van hen werden aan de voet van 'De Paasheuvel' gefusilleerd. De anderen moesten later, samen met een executiepeloton, naar het 'Pas-Opkamp' lopen om daar gefusilleerd te worden. Ongeveer een kilometer buiten Vierhouten ontstond een schermutseling toen twee van de onderduikers probeerden te vluchten. Een van hen werd op de vlucht doodgeschoten, de ander keerde terug toen zijn 6-jarige zoontje begon te schreeuwen. Er werden drie kuilen gegraven waar de onderduikers in moesten gaan liggen. Vervolgens werden zij dood geschoten. Ook het 6-jarige jongetje ontkwam niet aan dit lot. Dit waren Arnold de Leeuw, Louisa Mathilda de Leeuw-Weijl, Johan de Leeuw, Arend Samuel Meijers, Hartog Spijer, Max Gompes, Kaatje Gompes-Schoonhoed en het jongetje John Roelof Meijers. Op de plek waar zij werden gefusilleerd, is een monument geplaatst. 

Oprichting
Het monument is opgericht op initiatief dhr. E.H. Baumhauer. Hij was gedurende de oorlog betrokken bij de onderduikershulp in het 'Verscholen Dorp'.

Info

Vorm en materiaal
Het Verzetsmonument bij het 'Verscholen Dorp' te Vierhouten (gemeente Nunspeet) is een gedenksteen bestaande uit een grote kei met plaquette. Op de plaquette staan de symbolen van Yad Vashem en het verzetsherdenkingskruis.

Tekst
De tekst op de plaquette luidt:
‘MET GROTE EERBIED VOOR HUN INITIATIEF EN INZET TIJDENS DE BEZETTINGSJAREN

MR. E.H. VON BAUMHAUER
MEVR. H.J.J. VON BAUMHAUER - RIBBINK
C.D. BAKKER
C.J. BAKKER - VAN RHEENEN
G. KARSTEN
J. KARSTEN - REKERS
A. VOS
A. VOS - VAN DE KOLK
W. WOLFFENSPERGER
C.E.A. VON BAUMHAUER
O.W. VAN DER LINDE
L.C. SCHAARENBURG
C. MAZIER
J. MAZIER - TER VELDE
W. MAZIER
M. KOSTER
W. LINDEBOOM
P. DOPPENBERG
C.J. TEN HOVEN
J.M. VOS
D. VAN DE BUNTE
J. KATTENBURG
W. TE FLIERHAAR
J.ENGEL
G. MULDER
W. WESTERHUIS
E.J. EVERS
EN ANDEREN, DIE DEZE ORGANISATIE ONDERSTEUNDEN.

PRAETEREA SPERNO, FUTURA SPERO
IK LAAT HET VERLEDEN NU RUSTEN, EN HOOP OP EEN TOEKOMST IN VREDE.’ 

Overige info

Locatie
Het monument bevindt zich in de bossen bij Vierhouten en Nunspeet, nabij de Pas Op-Weg. De gedenkplaats is goed bereikbaar: lopend (plm. 5 km vanaf bezoekerscentrum Zandenbos), fietsend (over de Pas Op-Weg en over een fietspad vanuit Vierhouten) en met de auto (uitsluitend vanaf de kant van Vierhouten). Het Verzetsmonument ligt 180 passen het bos in vanaf het Verscholen Dorp.

Bron
Dhr. H. van Asselt.