Winterswijk, monument voor 'Tante Riek'

Geschiedenis

Het monument voor 'Tante Riek' in Winterswijk is opgericht ter nagedachtenis aan verzetsstrijdster Helena Theodora Kuipers-Rietberg en alle andere vrouwen die gedurende de Tweede Wereldoorlog in het verzet actief waren.

Op 10 mei 1940 werd Winterswijk door de bezetter binnengevallen. Alle politieke partijen in de gemeente werden verboden, met uitzondering van de NSB. Er ontstond een grimmige verhouding tussen de NSB'ers en het verzet. Juist in deze gemeente, waar een groot deel van de bevolking sympathiseerde met de bezetter, is de grondslag gelegd voor de meest omvangrijke verzetsorganisatie van het land: de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers (L.O.).

Helena Kuipers-Rietberg (schuilnaam 'tante Riek') was medeoprichtster van de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers. Samen met haar man, Piet Kuipers, zette zij zich vanaf 1941 in voor de hulp aan joodse onderduikers. Niet alleen zocht het echtpaar naar veilige schuilplaatsen in de Achterhoek, zij voorzagen onderduikers ook van bonkaarten en zij bezorgden het illegale blad Trouw.

Om ervoor te zorgen dat het verzet grootschaliger werd opgezet dan op lokaal niveau, ging 'tante Riek' in 1942 een gesprek aan met dominee Slomp. In Driebergen was op dat moment al een vorm van organisatie rond de persoon van J. van Manen. Op 25 november 1942 werd een eerste vergadering belegd door verschillende personen uit de omgeving van Driebergen. Op deze bijeenkomst riep dominee Slomp voor het eerst op tot verzet en pleitte hij voor een georganiseerde structuur hiervan. Deze vergadering was het officiële begin van de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers. Door het werk van deze verzetsgroep konden ongeveer 300.000 mensen in Nederland zich aan de greep van de bezetter onttrekken.

'Tante Riek' werd op 23 augustus 1944 in het kamp Vught geïnterneerd. Op 6 september 1944 werd zij op transport gesteld naar het vrouwenkamp Ravensbrück, waar ze op 27 of 28 december 1944 aan vermoedelijk typhus of een dubbele longontsteking overleed.

Oprichting
De oprichting was een initiatief van het Comité Monument Mevrouw Kuipers-Rietberg. Uit heel Nederland kwamen indertijd giften binnen om het gedenkteken te kunnen realiseren.

Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1955 door Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Wilhelmina. Op 4 mei 1961 werd het gedenkteken opnieuw onthuld, omdat het beeld op een hoger voetstuk was geplaatst.

Info

Vorm en materiaal
Het monument voor 'Tante Riek' in Winterswijk is een standbeeld van een staande vrouwenfiguur die bescherming biedt aan een opgejaagd jong hert. Het beeld is geplaatst op een voetstuk met plaquette.

Teksten
De tekst op de zijkant van het voetstuk luidt:

'DE VIJAND WEERSTAAN'.

De tekst op de plaquette is een gedicht van de Winterswijkse predikant F.C. Zwaal en luidt:

''T GELOOF HEEFT HAAR GEDRAGEN,
DE LIEFDE GAF HAAR KRACHT,
DE HOOP DEED NIET VERSAGEN,
TOT REDDING WAS GEBRACHT'.

Symboliek
Het opgejaagde hert staat symbool voor de vervolgden die door mevrouw Kuipers-Rietberg ('Tante Riek') behoed werden voor deportatie.

Restauratie en wijziging
Oorspronkelijk was het beeld geplaatst op een gemetselde poort. Het gedenkteken werd in 2005 opgeknapt.

Overige info

Locatie
Het monument is geplaatst in het plantsoen naast het gemeentehuis, gevestigd aan het Mevr. Kuipers-Rietbergplein te Winterswijk.

Bronnen

• Gemeente Winterswijk;
• Vereniging 'Het Museum' te Winterswijk;
• Bezienswaardigheden in Winterswijk van Willem Peletier en Wim Schepers (Gemeente Winterswijk, Stafbureau Voorlichting, 1995 );
• Sta een ogenblik stil... Monumentenboek 1940/1945 van Wim Ramaker en Ben van Bohemen. (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 0185 3;
• In het voorbijgaan - kleine monumenten in Winterswijk van Willem Peletier en Henk Heinen (Winterswijk, 2002);
• www.inghist.nl.