Jan van den Oever

Het m.s. 'Zaandam, het nieuwste passagiersschip van de Holland Amerika Lijn, vertrekt op 10 maart 1940 vanuit Rotterdam. Aan boord bevinden zich twee Katwijkers, de matroos Teunis van Duijn en de Chef-kok Jan van den Oever. Het schip wordt ingezet op de Java - New York Lijn en is op weg naar Kaapstad (Zuid-Afrika) als midden op de zuide¬lijke Atlantische Oceaan kapitein Stamperius de bemanning moet vertellen dat Duitsland Nederland is binnengevallen. In Kaapstad krijgt de bemanning orders om door te gaan naar Nederlands-Indië, vanwaar de 'Zaandam' enkele reizen maakt naar San Francisco. Daar ligt het schip ook met onder andere een lading militaire vliegtuigen voor Indië aan boord, als Amerika in de Tweede Wereldoorlog wordt betrokken.Via Oakland (Nieuw-Zeeland) en Oosthaven (Sumatra) vaart de 'Zaandam' naar Tjilatjap, waar de vliegtuigen moeten worden gelost. Het is eind februari 1942 als het schip daar aankomt, maar door de grote verwarring die daar op dat moment heerst, is er geen sprake van dat de lading van boord kan. De 'Zaandam' wordt naar Australië gezonden met honderden evacuees.Dat continent wordt veilig bereikt en in Melbourne gaan zowel de evacuees als de vliegtuigen van boord Van Melbourne gaat de reis naar Antofagasta (Chili) en vandaar via het Panamakanaal naar Havanna (Cuba) en New York Hier wordt het schip gecharterd door het Amerikaanse leger, dat een tankregiment inscheept, compleet met technische uitrusting en tanks. Ook komen er 15 kanonniers aan boord. In konvooi vaart het schip via Recife (Brazilië) en Kaapstad naar Suez, waar alles wordt afgeleverd. Op de terugweg naar New York worden eerst wat Oost-Afrikaanse havens aangedaan en de 'Zaandam' loopt in het najaar van 1942 Kaapstad binnen.Enige dagen daarvoor zijnde Duitsers een IJ-bootoffensief in de Afrikaanse wateren begonnen, waarbij vijf Amerikaanse schepen worden vernietigd. De overlevenden worden door de 'Zaandam' naar New York gebracht Buiten de bemanningsleden van de getorpedeerde schepen zijn er ook twaalf gewone passagiers, onder wie vijf Nederlandse zeelieden, aan boord. De 'Zaandam' vertrekt op 21 oktober 1942 vanuit Kaapstad richting New York Alles lijkt goed te gaan en de lange tocht over de Zuid-Atlantische Oceaan is veilig volbracht als de vijand alsnog toeslaat. Op 2 november 1942, ongeveer 300 mijl noord-noordoostelijk van de Braziliaanse noordkust, wordt de 'Zaandam' rond 16.20 uur aan bakboord, ter hoogte van de machinekamer, door een torpedo getroffen.De machinekamer loopt vol water, waardoor de motoren onklaar raken. Twee reddingssloepen worden verbrijzeld en een derde raakt zwaar beschadigd. Na inspectie blijkt de situatie zodanig dat de kapitein bevel geeft aan de radio¬telegrafist de juiste positie - 0116' N.B. - 3651' W.L. - en een S.O.S. uit te zenden. Ongeveer tien minuten na de eerste torpedo wordt de 'Zaandam' door een tweede torpedo getroffen. Direct daarop begint het schip te zinken. De torpedo's blijken afgevuurd door de Duitse onderzeeboot U 174 (onder bevel van commandant Kapitein-Ltz Thilo).Nu volgt de order 'schip verlaten'. Door het snelle zinken van de 'Zaandam' slaan twee van de drie gestreken reddingssloepen om. Binnen een paar minuten is de 'Zaandam' onder het wateroppervlak verdwenen. De overboord gesprongen stuurman en enkele drenkelingen lukt het met veel moeite een van omgeslagen sloepen te keren. Men slaagt er ook in de gaten in de boot enigszins te dichten, waarna er 60 personen aan boord kunnen. Een andere sloep, die niet is omgeslagen, weet men te bemannen met 72 man (10 personen boven de capaciteit). De bemanning van deze sloep krijgt opdracht van de Duitse onderzeebootcommandant om langszij te komen, waarna ze worden ondervraagd.De onderzeeboot verdwijnt omstreeks 17.00 uur van de plek des onheils, de schipbreukelingen aan hun lot overlatend. Zij weten ook de tweede omgeslagen sloep overeind te krijgen, waarin uiteindelijk 34 drenkelingen een plek vinden. In de Zuid-Atlantische Oceaan drijven nu vier sloepen, waarvan één wrak, en enige reddingsvlotten met overlevenden tussen de wrakstukken en de naar bovendrijvende zwemvesten. De schipbreukelingen bevinden zich ongeveer 300 mijl ten noorden van Kaap San Roque en ongeveer 500 mijl ten noorden van Recife, Brazilië. De sloep met de 2e stuurman aan boord weet na een week de Braziliaanse kust te bereiken. Door de ontberingen overlijden er onderweg nog twee opvarenden. De andere twee sloepen worden na vijf dagen ontdekt door een Amerikaanse tanker, die de drenkelingen opneemt. Ook hier overlijden nog twee mensen aan de doorstane ontberingen.Een aantal drenkelingen weet zich na het zinken van de 'Zaandam' vast te klampen aan het in het water drijvende wrakhout en weet gezamenlijk een geïmproviseerd vlot te maken. Met in totaal zestien mensen brengt men hier de nacht op door. Bij daglicht blijkt de toestand vrijwel hopeloos omdat het vlot half onder water staat en uit elkaar valt. Een paar drenkelingen zien in de verte een kist drijven en weet zich half drijvend op wrakhout daar naartoe te begeven. Het blijkt een reddingsvlot van 2.5 bij 2,5 meter te zijn. Daar weten ze zich met vijf man in veiligheid te brengen. Door vis te vis te vangen en regenwater te verzamelen, weet het vijftal zich op het vlot in leven te houden. Na 66 dagen overlijdt de eerste drenkeling door gebrek aan voedsel omdat hij moeite heeft de rauwe vis te eten. Zijn lichaam wordt aan de zee toevertrouwd. Ongeveer een week later overlijdt weer een drenkeling aan dezelfde verschijnselen. Verscheidene keren zien de opvarenden van het vlot een konvooi voorbij komen, maar zij worden echter niet opgemerkt. Op de 83ste dag na de ondergang van de 'Zaandam' komt er weer een konvooi in het zicht dat in de richting van het vlot vaart. Eén van de drenkelingen weet, ondersteund door zijn maten, op het vlot te gaan staan en te zwaaien met een oud stuk Nederlandse vlag. De uitkijk van het laatste schip van het konvooi heeft uiteindelijk het vlot in de gaten en deze drenkelingen worden alsnog gered.Beide Katwijkers behoren niet tot de geredden. Sluiten

Het passagiersschip Zaandam (kapitein Jacob Matthias Stamperius) vertrok uit Kaapstad (Zuid Afrika) op 21 oktober 1942 met een lading koper, bestemd voor New York (USA). Aan boord waren 112 bemanningsleden, 18 Amerikaanse kanonniers voor het boordgeschut en 169 passengers, waarvan de meeste overlevenden waren van de eerder getorpedeerde Amerikaanse schepen Coloradan, Examelia, Chickasaw City, Swiftsure and Firethorn. Om 16.17 uur op 2 november 1942 werd de alleenvarende Zaandam getroffen door een torpedo aan bakboordzijde in de machinekamer, afgevuurd door de Duitse onderzeeboot U-174 (Fregattenkapitän Ulrich Thilo), op ongeveer 300 mijl ten noorden van Cape Sao Roque (Brazilië). Om 16.28 uur trof een tweede torpedo het schip tussen ruim 2 en 3 aan bakboordzijde, waarna de Zaandam over de boeg wegzakte en binnen twee minuten zonk. De kapitein, 55 bemanningsleden (waaronder kok van den Oever), tien Amerikaanse kanonniers en 69 passagiers verloren daarbij het leven. De overlevenden verlieten het schip in drie reddingboten en twee vlotten. De U-174 kwam boven water en ondervroeg de inzittenden, waarna de onderzeeboot verdween. In de dagen daarna raakten de reddingboten en vlotten verspreid en verloren elkaar uit het oog. Op 7 november werden 106 overlevenden in twee reddingboten gevonden en gered door de Amerikaanse tanker Gulfstate. Twee slachtoffers overleden aan boord aan hun verwondingen, en een derde kwam later om in Belem (Brazilië), na eerst te zijn overgezet met drie andere gewonden op het Amerikaanse oorlogsschip USS Winslow (DD 359) die hen daar vervolgens aan wal bracht. Op 10 november bereikte de derde reddingboot, zwaar lekkend en beschadigd, de kust nabij Barreirinhas (Brazilië), waar later nog twee mannen stierven aan hun ontberingen en daar begraven werden. Drie overlevenden op een vlot werden pas opgepikt op 24 januari 1943 na 83 dagen (!) op zee te hebben doorgebracht. Het Amerikaanse patrouilleschip USS PC-576 vond ze, bezig met de begeleiding van het konvooi TB-3 van Trinidad naar Brazilië. Ze waren zwaar ondervoed en werden twee dagen met vloeibaar voedsel gevoed. Na aankomst in Pernambuco (Brazilië) verbleven ze nog zes weken in het ziekenhuis om aan te sterken. Sluiten