Inhoud:

Inleiding

Aan boord van de kruiser Harer Majesteits Sumatra

Aan boord van de onderzeeboot Harer Majesteits K-XVI

De ondergang van de K-XVI

Gedenkteken voor de gesneuvelden

De zoektocht naar de Harer Majesteits K-XVI

De herdenking van de K-XVI

Inleiding:

Toen Nederland in mei 1940 door de Duitsers werd aangevallen heeft de Nederlandse marine ons land op zee proberen te verdedigen. Toen dit niet lukte zijn een aantal marineschepen naar Engeland weten te vluchten om van daar uit weer aan de oorlog deel te nemen. Sommige schepen zijn daarna naar Nederlands Oost-Indië gevaren om aan de oorlog met Japan deel te nemen. Dit verhaal gaat over Emile Rademakers, die bij het uitbreken van de 2e Wereldoorlog dienst deed op de kruiser Harer Majesteits Sumatra en later op de onderzeeboot K-XVI.

Aan boord van de kruiser Harer Majesteits Sumatra:

Toen Nederland in mei 1940 door Duitsland werd aangevallen deed Emile Rademakers dienst bij de marine op de Kruiser Harer Majesteits Sumatra. Zij hebben daarbij in de buurt van Vlissingen hevige gevechten gevoerd met Duitse vliegtuigen.Ze wisten daarna met de Sumatra aan de Duitsers te ontsnappen door naar Engeland te varen.Vanuit Engeland hebben ze begin juni 1940 prinses Juliana, prins Bernhard, prinses Beatrix en prinses Irene met de Sumatra naar Canada gebracht.Vanuit Canada zijn ze daarna via het Caribische gebied en Kaapstad naar Soerabaja in Nederlands Oost-Indië gevaren, waar de Sumatra na aankomst op 15 oktober 1940 meteen voor groot onderhoud uit de vaart genomen werd.

Aan boord van de onderzeeboot Harer Majesteits K-XVI:

Emile werd hierbij overgeplaatst naar de onderzeeboot Harer Majesteits K-XVI.

De K-XVI was een in 1933 te water gelaten onderzeeboot van de “K” (Kolonien) klasse. De onderzeeboot was 74 meter lang, 6,5 meter breed en 4 meter hoog. De K-XVI had twee motoren van elk 1600 pk, waarmee hij boven water een snelheid van 17 knopen kon varen en onder water 9 knopen. De K-XVI kon 80 meter diep duiken. De K-XVI had aan de voorkant vier torpedo lanceerbuizen en aan de achterkant twee en kon in totaal 14 torpedo’s meenemen. Aan dek had de K-XVI een 88 mm kanon en twee 40 mm machinegeweren. De K-XVI had 36 bemanningsleden.

Vanaf november 1940 patrouilleerde de K-XVI samen met andere Nederlandse oorlogschepen in de Oost-Indische wateren. Er was toen geen oorlog in dat gebied aan de gang.

Na de Japanse aanval op de Amerikaanse vloot in Pearl Harbour verklaren Amerika en Nederland op 7 december 1941 de oorlog aan Japan.

Nadat er in de Zuid Chinese zee ten noorden van het eiland Borneo Japanse oorlogschepen en vliegtuigen zijn gezien, wordt de K-XVI op 15 december 1941 daar samen met andere Nederlandse oorlogschepen en onderzeeboten heen gestuurd om een eventuele invasie door Japan te proberen te voorkomen.

De ondergang van de K-XVI:

Nadat de K-XVI op 24 december 1941 een Japans konvooi van oorlogschepen en vrachtschepen heeft waargenomen, voert de K-XVI daar ’s avonds een aanval op uit, waarbij het de Japanse torpedojager Sagiri met twee torpedo’s tot zinken brengt. Hierbij komen 120 van de 241 opvarenden van de Sagiri om het leven.

Een aanval op een andere Japanse torpedojager mislukt, waarna de K-XVI zelf door de Japanners met dieptebommen wordt aangevallen, maar weet te vluchten.

Een onderzeeboot uit die tijd kon maar een beperkte tijd onder water op zijn batterijen blijven varen en moest daarom ook regelmatig met de dieselmotoren aan de oppervlakte varen om de batterijen weer op te laden. Toen het na de vlucht van de K-XVI de volgende dag op 25 december, 1e kerstdag dus, veilig genoeg geacht werd om boven water te gaan varen om de batterijen op te laden, is de K-XVI daartoe ’s morgens aan de oppervlakte gekomen.

Helaas voer de Japanse onderzeeboot I-66 toen echter toevallig in de nabijheid van de K-XVI onder water en toen deze de K-XVI om 11.45 uur via zijn periscoop in het vizier kreeg, vuurde deze een torpedo op de K-XVI af, die deze om 11.58 uur midscheeps trof, waardoor de K-XVI zonk en alle 36 opvarenden daarbij om het leven kwamen.

Een hierbij nooit beantwoordde vraag is of er in eerste instantie nog overlevenden waren en wat er met deze mensen gebeurd is. Aangezien de K-XVI aan de oppervlakte voer en met open torenluik gevonden is, toont aan dat er op het moment van de aanval opvarenden boven in de toren moeten hebben gestaan en de torpedo inslag misschien overleefd hebben. Gezien de gruwelijke manier waarop de Japanners hun gevangen tegenstanders meestal afmaakten, is het echter te hopen dat geen van de opvarenden van de K-XVI de torpedo inslag overleefd heeft.

Gedenkteken voor de gesneuvelden:

Na de oorlog is er in Rotterdam ter nagedachtenis aan de gesneuvelden van alle 7 tijdens de Tweede Wereldoorlog verloren onderzeeboten een gedenkteken opgericht, dat op 20 juni 1947 officieel door koningin Wilhelmina is onthuld.

Toen de onderzeedienst later van Rotterdam naar Den Helder is verhuisd, is dit gedenkteken ook daarheen meeverhuisd.

De zoektocht naar de Harer Majesteits K-XVI:

Na de oorlog zijn er ook een aantal zoektochten naar het wrak van de gezonken K-XVI georganiseerd, maar doordat men niet nauwkeurig wist waar deze gezonken was, leverde dit lange tijd niets op.

Pas vorig jaar oktober, 70 jaar nadat de K-XVI gezonken was, wist een Australisch duikteam het wrak van de K-XVI op 40 meter diepte te lokaliseren en hebben zij daar onder water foto’s van gemaakt. Het bleek daarbij dat de K-XVI midscheeps door de torpedo geraakt was en doordat het luik bovenin de commandotoren nog steeds open stond, was het zeker dat de K-XVI aan de oppervlakte gevaren moet hebben toen deze getorpedeerd werd.

De herdenking van de K-XVI:

In verband met het terugvinden van de K-XVI is er op 14 december 2011 in Den Helder een speciale herdenkingsbijeenkomst gehouden, waarbij vele nabestaanden aanwezig waren en waarbij het stuurwiel uit de toren van de K-XVI, dat de Australische duikers hadden meegebracht, aan de nabestaanden is overgedragen, die dit vervolgens weer aan het Maritiem Marinemuseum geschonken hebben.

Alhoewel de exacte locatie van het wrak van de K-XVI geheim gehouden wordt en het wrak daarmee als zeemansgraf in ere gehouden wordt, bleek nu dat ik tijdens mijn werk op de grote vaart wellicht een aantal keren nagenoeg over het wrak van de K-XVI heen gevaren moet zijn.

Marc Rademakers

Zoon van Emile Rademakers broer Richard Rademakers.

Ex scheepswerktuigkundige bij de Koninklijke Java China Pakketvaart Lijnen.