Gerhardus Richters

Zijn vader heette Petrus Richters (1876 – 1945) en zijn moeder heette Antje Heins (1888 – 1945). In 1910 voeren zijn ouders op een binnenvaartschip op de rivier de Ems in Duitsland. Bij Ibbenbüren werd Gerhardus Richters als 7-maands kindje geboren. Hij woog slechts drie pond en werd in het ziekenhuis van Ibbenbüren goed verzorgd en kon na enige tijd weer mee naar huis in Delfzijl. De familie verhuisde later naar Appingedam waar ze een drogisterij begonnen. Hieronder een foto van de familie eind jaren 30.

Van links naar rechts : Petrus Richters, Rika Harmina, Gerhardus, Wilhelmina, Klaas, Antje Heins, Rita.

Na de beurscrisis van 1929 werd het leven moeilijker. De werkeloosheid steeg. Vader Petrus Richters vond dat zijn zoon Gerhardus maar moest beginnen als onbetaald volontair op het gemeentehuis van Appingedam met een mogelijk uitzicht op een baan als ambtenaar. Dat lukte. Na enige tijd werd hij derde ambtenaar op de secretarie in Appingedam. Op de foto legt hij de eed af voor de gemeenteraad.

Omstreeks 1932 kreeg Gerhardus verkering met Cornelia Waalkes. In 1936 werd hij tweede ambtenaar in Ten Boer. Het salaris was echter zo laag dat er nog niet getrouwd kon worden. Dat kon pas in 1939 na een promotie tot eerste ambtenaar. Getrouwd werd er op 11 mei 1939 in Appingedam. Uit dit huwelijk zijn drie kinderen voortgekomen. In Appingedam was Gerhardus in 1932 lid geworden van de Burgerwacht, een semimilitaire organisatie, die de politie moest ondersteunen in noodgevallen, zoals bij opstanden van ontevreden burgers. De Burgerwacht is opgericht in 1920 als antwoord op een revolutiepoging van de socialisten onder leiding van Troelstra in 1918. Hieronder een foto van de burgerwacht van Appingedam. Zoals is te zien zijn ook politieagenten lid van de burgerwacht om de zaak onder controle te houden. Wapens hadden ze in beperkte mate.

Gerhardus is de vijfde in de voorste rij, geknield. De politie is in uniform. Twee geweren slechts.

De burgerwacht ging later over in de Vrijwillige Landstorm. Het is mij niet bekend of een dergelijke organisatie ook in Ten Boer bestond. Vermoedelijk wel en Gerhardus zal daar ook lid geweest zijn. Op 10 mei 1940 trokken de Duitsers Ten Boer binnen. Gerhardus en zijn vriend Jan Hoekstra die politieagent was, stonden langs de weg te kijken. "Die blijven hier niet", had Gerhardus gezegd volgens Jan Hoekstra. Er werd besloten om de wapens van de Vrijwillige Landstorm en van de politie te verstoppen in het gemeentehuis. De Vrijwillige Landstorm werd door de Duitsers al snel opgeheven.

Vanaf 1942 werd de bezetting grimmiger. Er vonden razzia’s plaats. Vooral Joden werden opgepakt en naar Duitsland afgevoerd. De razzia’s in de gemeente Ten Boer werden georganiseerd door de Sicherheitsdienst (SD), die zijn hoofdkantoor had in het Scholtenshuis in de stad Groningen.

Het Scholtenshuis tijdens de oorlog

De SD maakte gebruik van de Nederlandse politie bij de arrestaties. Ook stuurden ze vaak Landwachters mee. Dat waren Nederlanders die met de Duitsers samenwerkten, vaak leden van de NSB, de Nationaal Socialistische Beweging.

De politie stond onder zware druk, sommigen waren Duitsgezind, anderen zoals Jan Hoekstra speelden een dubbelrol. Overdag was Hoekstra politieagent, ’s nachts nam hij deel aan een ondergrondse verzetsorganisatie. Vele ambtenaren probeerden allerlei maatregelen van de Duitsers te saboteren. Zo werden op de gemeente secretarie in Ten Boer talrijke persoonsgegevens verwijderd of vervalst. Bij op handen zijnde arrestaties werd van tevoren de politie ingelicht per telefoon door de SD vanuit Groningen. Jan Hoekstra gaf deze informatie door aan Gerhardus die de betreffende mensen dan waarschuwde dat ze moesten onderduiken. Op het gemeentehuis werd naar Radio Oranje geluisterd. De clandestiene radio stond in de kluis van het gemeentehuis.

Het gemeentehuis van Ten Boer

In 1943 werd Gerhardus gevraagd hoofd te worden van de Ordedienst in Ten Boer. Dat was een organisatie die na de bevrijding de openbare orde moest handhaven. Het doorgeven van informatie van militair belang aan Londen hoorde ook tot de taken. In 1944 werd deze organisatie samen gevoegd met de Binnenlandse Strijdkrachten onder leiding van Prins Bernhard.

Aanvankelijk weigerde Gerhardus omdat hij geen militair was, maar later stemde hij toe. Het werk was geheim. Contactpersonen binnen de organisatie gebruikten schuilnamen om de schade bij verhoren na arrestatie door de Duitsers zoveel mogelijk te beperken. De mensen in de OD wisten zo min mogelijk van elkaar. De Duitsers waren zeer fel op leden van de OD, vooral in het laatste jaar van de oorlog. Tot in de laatste weken voor de bevrijding werd er in de provincie Groningen nog jacht gemaakt op leden van de OD.

Op 5 januari 1945 kwam de SD vergezeld van Landwachters plotseling het gemeentehuis van Ten Boer binnen op zoek naar wapens. Ze wisten precies waar ze lagen, dus was er verraad in het spel. Gerhardus werd gevangen genomen en naar Groningen overgebracht. Zijn chef, Koos Dijksta, de gemeentesecretaris, was niet aanwezig maar die werd de volgende dag gearresteerd. Beide mannen werden na een verblijf in het Huis van Bewaring aan de Hereweg in Groningen op transport gezet naar Hamburg in Duitsland op 16 januari 1945. Uit de trein is een kort briefje gegooid, waarin Koos Dijkstra zijn vrouw meedeelt dat Richters en hij op transport naar Hamburg zijn, dat alles goed is, brief volgt, tot weerziens, het salaris gaat door. Dit briefje is na veel omzwervingen terecht gekomen bij de echtgenote van Dijkstra die het briefje later geschonken heeft aan de weduwe van Gerhardus.

Het bewuste briefje van Koos Dijkstra

Op 28 maart 1945 kwam het bericht dat Gerhardus overleden was in Neuengamme. Longontsteking werd opgegeven als doodsoorzaak. Later werden zijn trouwring en zijn horloge nog opgestuurd. Hij werd begraven op Friedhof Ohlsdorf bij Hamburg.

Uit de administratie van het kamp Neuengamme is gebleken dat Gerhardus te werk gesteld is geweest in de haven van Hamburg om puin te ruimen op de raffinaderijen die gebombardeerd waren door de Engelsen en de Amerikanen. De gevangenen waren ondergebracht in een pakhuis (Lagerhaus G), aan de Dessauer Ufer in de haven van Hamburg.

In 1951 vond een herbegrafenis plaats in Loenen op de Veluwe, op het ereveld van de Oorlogsgravenstichting in vak D, nr 172. De as van Cornelia Richters-Waalkes is in 2011 bijgezet zonder naamsvermelding.

Uit de GRONINGER ARCHIEVEN :