Gijs Albertus Schaftenaar

GIJS ALBERTUS (Bert) SCHAFTENAAR wordt geboren in Harderwijk op 3 oktober 1909 als zoon van horlogemaker Hendrik Schaftenaar (*Harderwijk 1874) en Gesina Mouw (*Epe 1869). Hij heeft twee oudere zussen: Hendrika (*1905, ze overlijdt als ze dertien jaar oud is) en Dirkje (*1907). Bert volgt in de jaren dertig zijn vader op in de juwelierszaak, die deze in 1901 is begonnen. Bert wordt juwelier en goudsmid. In 1937 trouwt hij met Berendina Catharina Jenneken (Dini) ter Weer (*Enschede 1914). Hun winkel met huis erboven is gevestigd op het adres Markt 16 in Harderwijk.

In de oorlog komt Bert Schaftenaar via gemeentesecretaris en verzetsman WOUTER VAN DAM (net als hij ook later op dezelfde datum gefusilleerd bij het Rademakersbroek) in aanraking met de illegaliteit. Hij verspreidt de verzetskrant Vrij Nederland, die eind augustus 1940 voor het eerst verschijnt. Waarschijnlijk is het een regionale versie voor de Noordwest-Veluwe. Markt 16 is het postadres en verzamelpunt voor berichten. Ook wordt het een uitvalsbasis voor het verzet: de winkel dient als dekmantel, terwijl de Concertzaal daar schuin tegenover een ontspanningsplek is voor de Duitsers. Bert en Dini Schaftenaar hebben veel tijdelijke logées en onderduikers in huis. Verzetsmensen vergaderen en slapen in de werkplaats en zijn vaak ’s ochtends vroeg alweer vertrokken. Een van de onderduikers is GERRIT JAN SCHUTTEN uit Hengelo Ov., die zich als ex-militair later in de oorlog niet wil melden voor krijgsgevangenschap. Hij is verloofd met Dini’s zus Fredi ter Weer – die in Hengelo woont – en gaat deelnemen aan de illegale activiteiten op Markt 16 in Harderwijk. Dini verzorgt ook bonkaarten en plekken voor onderduikers buitenshuis. Ze heeft bijvoorbeeld contact met dominee Leendert Overduin – initiatiefnemer van de landelijke verzetsgroep Overduin – uit Enschede, die zich inzet voor de Joden. Zo komt een aantal van hen in Harderwijk terecht, waar Dini een deel van de zorg op zich neemt. Ookj zijn Bert en Dini Schaftenaar betrokken bij het Verscholen Dorp in de bossen bij Vierhouten. Dini verzorgt vaak levensmiddelen en verzetskranten, zoals Vrij Nederland en Strijdend Nederland. Vanaf najaar ‘44 is Markt 16 ook postadres voor de koeriers- en inlichtingendienst Rolls Royce: een landelijk netwerk dat opereert vanuit de randstad, om de spoorwegstaking te omzeilen. Rolls Royce-lid (ook later een Rademakersbroek-slachtoffer) LEENDERT HOHOFF uit Amsterdam kent Schaftenaar en heeft Harderwijk in het laatste oorlogsjaar bezocht. Schaftenaars vrouw is koerierster: haar adres in Nunspeet is begin 1945 het huis van (ook Rademakersbroek-slachtoffer) DIONISIUS BAKKER, bij wie een nieuwe posthouder van de Rolls Roycelijn in Nunspeet een tijd verblijft. Dat adres wordt op 13 februari binnengevallen: posthouder Harry ontkomt, maar Bakker wordt gearresteerd.

Begin 1945 rolt de Sicherheitsdienst namelijk de tak Amersfoort – Zwolle van de Rolls Roycelijn op. Verraad kan een oorzaak zijn of loslippige medewerkers. Via het volgen, arresteren en verhoren van een koerier of posthouder wordt telkens een nieuw adres ontdekt. En zo komt de SD ook uit bij de juwelierswinkel van Schaftenaar in Harderwijk. Koerierster Eddy Kiel uit Nunspeet heeft onder dwang Bakkers adres losgelaten en waarschijnlijk ook Markt 16 genoemd. Op 15 februari 1945 valt de SD de winkel binnen. Bert en Dini Schaftenaar, G.J. Schutten en hun evacuée reserveluitenant Perelaer worden gearresteerd. Perelaers Joodse vrouw wordt daarbij over het hoofd gezien. De arrestanten worden naar de Willem III-kazerne in Apeldoorn gebracht. Dini ziet haar man voor het laatst als zij naar haar verhoor gaat en Schaftenaar er net vandaan komt. Hij ziet er slecht en zwaar mishandeld uit en vraagt of zij mishandeld is. Ze antwoordt "nee" om hem verdriet te besparen. Schaftenaar zal daarna onder dwang van de SD vanuit de auto een andere posthouder aanwijzen. Een paar dagen na de arrestatie rooft de SD de winkel en woning leeg. Schaftenaar en Schutten belanden in gevangenis De Kruisberg in Doetinchem. Perelaer sterft door uitputting op treintransport in Duitsland. Dini’s weg leidt naar Westerbork. Als de geallieerden naderen moet ze met 100 vrouwen op transport naar het noorden. Ze fungeren als menselijk schild voor de Duitsers, maar worden bij Grijpskerk bevrijd. Dini keert eind april 1945 terug naar Harderwijk. Haar moeder en zus fietsen op 1 mei vanuit Hengelo naar haar toe. Het weerzien is gelukkig en droevig tegelijk.

Op 2 maart 1945 wordt Bert Schaftenaar gefusilleerd aan het Rademakersbroek bij Varsseveld in de Achterhoek, samen met 45 andere (verzets)mannen uit heel Nederland. Hun dood is een represaille voor het ombrengen van vier Duitse militairen door verzetsgroep De Bark, die in de laatste oorlogswinter z'n hoofdkwartier heeft in een boerderij in buurtschap De Heurne vlakbij Dinxperlo.

Op 4 mei wordt Bert Schaftenaar samen met Wouter van Dam in zijn woonplaats herbegraven. De belangstelling is groot. Bert wordt begraven onder een vlag van het Rode Kruis en veel bloemen. Een paar dagen later op 9 mei wordt G.J. Schutten begraven in Enschede. Moeder Ter Weer schrijft in een brief eind mei: “En zo zijn wij van onze jongens af, waarvan wij zoveel hielden. Jullie kunnen je niet voorstellen wat of het is, te denken dat ze er niet meer zijn.” Dini zet de juwelierszaak van haar man voort met steun van haar zus Fredi, die bij haar komt wonen. Fredi trouwt uiteindelijk met een groenteboer in Harderwijk. Dini zal in 1962 hertrouwen. Na de oorlog vertelt ze: “Ik weet dus uit bittere ervaring hoe de verhoren bij de SD waren, maar wil hierover liever zwijgen. Alleen wil ik nog toevoegen, dat het voor mij steeds een heerlijk en rustig gevoel is, dat het mij gegeven is geweest geen namen te noemen, niettegenstaande alles wat ik daarvoor heb moeten doorstaan.” (T.A. Boeree, Het verzet op de Veluwe deel 2). De nacht voor hun arrestatie heeft Dini Schaftenaar alles in een droom gezien, maar evacuée Perelaer overtuigde de anderen ervan dat dit “overspannen zenuwen” waren. Anders waren ze die rampzalige dag van 15 februari 1945 ondergedoken.

Meer lezen? https://de46vanhetrademakersbroek.nl/man/gijs-albertus-schaftenaar/