Zuster Maria Cosma, Indisch oorlogsslachtoffer

Engelina Geertruida (Lien) van Schooten is op 18 oktober 1895 geboren in Voorhout, in huis nummer II-151. Ze is het zevende kind en de vijfde dochter van Adrianus van Schooten (1857-1949) en Petronella van den Berg (1856-1903). De woning waar Lien geboren ligt aan de Zandsloot, één van de twee duinwoningen aan de huidige Prinsenweg waarover in Dwars Op 57 geschreven is. Links woonde het gezin van Theodorus Vrijburg, rechts het gezin van Arie van Schooten. De huisjes waren eens een favoriet onderwerp voor het schilderwerk van Koningin Wilhelmina.

Het gezin van Schooten.

Arie en Pietje van Schooten krijgen tussen 1883 en 1899 twaalf kinderen in het huis dat afwisselend het gemeentelijke adres huis 68, II-113, II-112 en II-54 heeft. In 1925 wordt het officiele adres Prinsenweg 9 te Voorhout.

Arie is arbeider en heeft ook een eigen kasje waar hij bloemen snijdt en hij teelt bonen die door zoon Jan naar de veiling gebracht worden. Het gezin is, zoals zoveel arbeiders in die jaren, arm. Een gevleugelde uitspraak van Arie van Schooten is ‘met een geslacht varken en honderd gulden kom je de winter door’. Het varken is er vaak wel, maar de honderd gulden mankeert meestal. Moeder Pietje overlijdt in 1903, slechts 47 jaar oud. Vader Arie wordt 91 jaar en overlijdt aan de Zandsloot in 1949.

Religieuze.

In de rooms katholieke gemeenschap met veelal grote gezinnen, wordt vaak een kind priester of kloosterzuster. De oudste dochter van Arie en Pietje van Schooten, Cornelia (Neel) (* 26-07-1883 Noordwijkerhout) treedt op 1 mei 1905 in bij de Orde van Franciscanessen van Heythuysen. Haar kloosternaam is Zuster Maria Bertina. Een groot deel van haar kloosterleven is ze in Jutphaas waar ze ook haar 25-jaar professiefeest viert. Zuster Maria Bertina overlijdt op 9 maart 1941 in Heythuysen,

Lien volgt het voorbeeld van haar oudste zus. Zij treedt op 3 oktober 1916 ook in bij dezelfde Orde van Franciscanessen van Heythuysen. Ze doet het eerste jaar huishoudelijk werk in het moederhuis in Heythuysen. Lien ontvangt haar kloosterkleed op 4 oktober 1916 en krijgt dan ook haar kloosternaam Zuster Maria Cosma. Daarna woont ze nog een jaar in de communiteit in Thorn waar ze ook in de huishouding werkt. Haar ‘Tijdelijke Geloften’ legt ze af op 8 oktober 1918. In december 1919 komt ze terug naar Heythuysen om zich voor te bereiden op de reis naar Nederlands Indië. Zuster Cosma van Schooten staat samen met zeven andere zusters op de passagierslijst van de ss. Goentoer, een schip van de Rotterdamsche Lloyd dat op 24 januari 1920 vanuit Rotterdam naar Indië vertrekt. Het schip is in 1902 bij de werf De Schelde gebouwd en in 1925 verkocht om gesloopt te worden. De Goentoer komt op 12 maart 1920 veilig in Indië aan.

Kloosterorde.

De zusters Franciscanessen worden ook de Franciscanessen van Boetvaardigheid genoemd. In 1900 was Nederlands Indië toegevoegd aan de Nederlands Kerkprovincie. In 1808 mocht de Rooms katholieke kerk haar missiewerk op Java hervatten. Ze hebben in Semarang, een van de belangrijkste plaatsen op Java’s noordkust, een katholieke gemeente gesticht en een paar jaar later een weeshuis. In 1927 werken 165 zusters van de orde van Franciscanessen in onderwijsinstellingen in Semarang-Gendangan, Semarang-Bangkong, Magelang, Djokja, Solo, Ambarawa en Mendoet en ziekenhuizen in Moentilan en Nieuw Tjandi. Ambarawa ligt circa 40 km ten zuiden van Semarang op het eiland Java. De Zusters Franciscanessen van Heythuysen hebben hier een school met internaat. Deze gebouwen liggen ten westen van Ambarawa aan de weg naar Magelang. Tijdens de Japanse bezetting is in het internaat in Ambarawa een interneringskamp 9 (Bunsho III) voor vrouwen en kinderen gevestigd. Het kamp is tot 4 mei 1945 een “gewoon” vrouwenkamp, Op 1 juli 1945 wordt het een werkkamp met een touwdraaierij en een naaiwerkplaats en krijgt de naam Touwslagerskamp.

Indische loopbaan.

Op 8 oktober 1921 legt Lien, in Semarang op Java, haar ‘Eeuwige Geloften’ af. Als zuster Maria Cosma werkt ze na haar aankomst in Nederlands Indië vier jaar lang als kok voor de zusters in Bangkong. Gelegen in het zuidoosten van de stad Semarang aan de Bangkongweg, is hier een jongensweeshuis en -internaat van de congregatie,.

Zuster Maria Cosma werkt later van 1924 tot 1937 als kok in het klooster en de meisjesschool in Ambarawa. Ze stuurt jarenlang haar post naar de in Nederlandse achtergebleven familie in Voorhout vanuit Ambarawa.

In juli 1937 komt Zr. Maria Cosma terug naar het klooster in Semarang, maar nu als patiënte. Ze lijdt aan longtuberculose. Na haar vertrek uit Rotterdam in januari 1920 is ze niet meer terug in ons vaderland geweest.

Japanse bezetting.

Op 8 december 1941 verklaart Nederland de oorlog aan Japan. De oorlog begint met aanvallen van Japan op Borneo. Op 17 december 1941 landen Japanse troepen bij Miri, een productiecentrum van olie in het noordelijk gedeelte van Sarawak op Borneo. Op 8 maart 1942, capituleert de Nederlands-Indische regering te Kalidjati (een militair vliegveld ten noorden van Bandung). Hier tekent generaal Hein ter Poorten de capitulatie. Java valt daarmee in Japanse handen.

De gevangenneming respectievelijk internering van Nederlandse vrouwen en kinderen in Semarang en omgeving begint in november 1942. Ruim 500 vrouwen en kinderen worden geïnterneerd in het kamp Lampersari. In juni 1943 worden nog eens 700 vrouwen en kinderen geïnterneerd, nu in kamp Bangkong, in de gebouwen van het klooster en internaat van de zusters Franciscanessen. Als adres vóór de internering van Zuster Maria Cosma wordt het Rooms Katholiek Weeshuis Gedangan in Semarang opgegeven. Zuster Maria Cosma draagt het kampnummer 14288. .

De bewoners van Bangkong worden in april 1944 overgebracht naar Gedangan, de voormalige meisjesschool en weeshuis van de zusters Franciscanessen in de Gendangan Straat (nu Jalan Ronggowarsito) en Lampersari. Zuster Maria Cosma maakt deze laatste verhuizing, terug naar Gendangan, niet meer mee. Ze overlijdt op 14 april 1944 in kamp Bangkong. De oorzaak van haar overlijden is hoogstwaarschijnlijk long tbc. Met haar tuberculose en een chronisch gebrek aan voedingsmiddelen in het kamp ligt overlijden door verzwakking en uitputting voor de hand.

Waarschijnlijk is het lichaam van Zr. Maria Cosma direct na haar overlijden vanwege de warmte buiten het kamp begraven. De andere zusters zijn er niet bij aanwezig geweest. In 1950 heeft op het kloosterkerkhof te Ambarawa een herbegrafenis plaatsgevonden van alle zusters die in de verschillende kampen zijn overleden.

Het Rode Kruis in Den Haag geeft aan dat Zr. Maria Cosma begraven is op de begraafplaats Kobong in graf nummer Z 138.