De Oorlogsgravenstichting schat dat er tijdens de Tweede Wereldoorlog 180.000 Nederlandse oorlogsslachtoffers te betreuren zijn geweest. In 1945 waren er ruim negen miljoen Nederlanders. Dat betekent één slachtoffer op vijftig mensen. En dat betekent weer dat zo ongeveer elke Nederlander wel een of meer oorlogsslachtoffers moet hebben gekend.

Er waren bevolkingsgroepen, de Joden bijvoorbeeld, die bovenmatig zwaar werden getroffen. Maar ook bij sommige niet-Joodse families hakte de oorlog er genadeloos in, zoals bij het gezin Schrijer. In de oorlog kwam zoon Piet (Petrus Thomas, 22 oktober 1919 – 1 oktober 1943) in Thailand om bij de dwangarbeid aan de Birmaspoorlijn, terwijl zoon Nico in Kamp Neuengamme bij een geallieerd bombardement om het leven kwam. Dit verhaal gaat over Piet.

Piet’s vader was geboren in Kampen en zijn moeder in Haarlem. Ze kwamen elkaar tegen en stichtten samen een gezin. Naar goed katholiek gebruik in die dagen was dat een groot gezin. Enkele kinderen waren vroeg gestorven, maar ze hielden er acht over; drie meisjes en vijf jongens, van wie Piet in 1919 is geboren.

Het was een degelijk katholiek gezin en in hun dorp wisten ze dat die van Schrijer van aanpakken wisten, maar ook dat ze iets voor een ander over hadden. Het gezin groeide op in een moeilijke tijd. In de crisisperiode van de jaren dertig was de werkloosheid torenhoog, al leed het gezin Schrijer geen armoede. De familie had een was- en strijkinrichting in Bergen (NH). Maar Piet’s ambities reikten verder dan het bedompte Nederland van de crisisjaren. Nadat hij de middelbare school had afgerond, koos hij voor een loopbaan bij de marine. Zijn broer Nico zou hem daarin volgen. Eind jaren dertig kon je Piet Schrijer tegen komen in Nederlands-Indië, nu Indonesië. Matroos derde klas was hij en ongetwijfeld wilde hij meer.

Ook in de Oost waren de spanningen eind jaren dertig opgelopen. Het militaristische bewind in Japan streefde naar regionale hegemonie. Daarbij zaten de westerse koloniale machten (waaronder Nederland met zijn Indische bezittingen) in de weg. De Japanners wilden olie kopen in Nederlands-Indië, maar de Nederlanders piekerden er niet over die te verkopen. Na de overval op Pearl Harbour was het al oorlog in de regio en Nederlands-Indië bleef niet buiten de strijd. Het Nederlands-Indische leger was geen partij voor de goed uitgeruste en goed getrainde Japanse vijand, niet ter land en niet ter zee. Piet voer op een van de torpedomotorboten. Deze konden echter op het laatste moment Australië niet meer bereiken en werden door onze eigen marine tot zinken gebracht tijdens de Slag om de Javazee. Piet bleef in leven, dat wil zeggen, de Japanners maakten hem krijgsgevangen. Een door hem ondernomen vluchtpoging mislukte. Nooit meer zou hij vrij komen.

Omdat Japanners westerlingen minachtten (en zeker westerlingen die zij hadden verslagen) hadden Nederlanders het in Japanse krijgsgevangenschap extra zwaar. Piet kwam in een marine krijgsgevangenenkamp in de buurt van Soerabaja terecht, waar hij opviel omdat hij mensen altijd wilde helpen. Later werd hij als dwangarbeider ingezet in Thailand bij de aanleg van de beruchte Birmaspoorweg. Duizenden mensen zijn daar over de kling gejaagd voor een spoorweg, die uiteindelijk niet of nauwelijks is gebruikt. Piet Schrijer werkte in de keuken en als ziekenverzorger. Maar ook voor mensen die dat werk deden was het regime extreem zwaar. Kennelijk was hij een sterke vent, want ooggetuigen meldden later dat hij het voor het oog goed vol hield. Dat duurde tot september 1943. Tot vijf dagen voor zijn dood verzorgde hij nog zieken. Maar op 1 oktober 1943, Piet was nog net geen 24 jaar oud, kon zijn lichaam de strijd niet meer aan. Hij overleed. Met maten uit zijn dorp Bergen (NH)had hij afgesproken dat ze samen na de oorlog nog eens een biertje zouden doen in de plaatselijke kroeg. Het zou er niet van komen. Piet Schrijer kwam aanvankelijk in een graf in de buurt terecht. Later is hij herbegraven op de herdenkingsbegraafplaats van Tamakan in Thailand.

Piet Schrijer was een oudoom van Susanne Meijles. Zij heeft hem nooit gekend, maar herinnert zich uit haar jeugd wat een klap zijn overlijden en dat van zijn broer Nico voor de familie was. “Er werd weinig over de oorlog gepraat. Ook later niet. Zijn broer, mijn opa Frans, had in Duitsland optiek gestudeerd, had de Reichskristallnacht (een grote Jodenpogrom in 1938 en was daar getraumatiseerd van teruggekomen. Piet was dood, Nico was dood, waar moest je levensvreugde uit halen? Bij mijn opa en oma waren de gordijnen altijd dicht en de deuren op slot. Het leven had hen geleerd om anderen niet te vertrouwen. Zo was opa niet altijd geweest, want er zijn oude brieven van hem aan zijn broer die een heel andere kant van zijn karakter laten zien. Lief, zorgzaam, open. Zijn keus voor het goede heeft hij met een hoge prijs betaald.

Het is eigenlijk een neerslachtig makend verhaal. Toch wil ik dat het verteld wordt. Het verhaal van een gezin dat in moeilijke tijden goede keuzes maakte. Het verhaal van de haat van één man (Adolf Hitler) en van een paar Japanners, dat voor zoveel leed en vernietiging heeft gezorgd. Maar de haat heeft uiteindelijk niet het laatste woord gehad. Er waren ook mensen als mijn oudoom Piet Schrijer. In de hel van de Birmaspoorlijn verzorgde hij zieken tot hij niet meer kon. Hij maakte in een woeste wereld juiste keuzes, keuzes vanuit respect en liefde voor mensen. Dat verhaal moet worden verteld. Ik ben zo ongeveer de enige uit de familie die dat nog kan doen, dus doe ik dat.”

Erebegraafplaats in Kanchanaburi (Thailand) met een wit kruis met opschrift: 'K.M. Matr. Th.P. Schrijer 13785 1.10.43´. Matroos Piet Schrijer overleed in krijgsgevangenschap in Thailand op 1 oktober 1943. In Kanchinaburi is een grote oorlogsbegraafplaats van slachtoffers die krijgsgevangen waren door de Japanners en tewerkgesteld waren aan de Birma Spoorweg die door Thailand aangelegd moest worden naar Birma.