Kun je slachtoffer zijn van de Tweede Wereldoorlog als je in 1964 bent geboren? Jazeker kan dat. Het verhaal van Carin Schuurmans onderstreept dat.

Het was een goed katholiek Tilburgs gezin, de familie Schuurmans. Met vier kinderen, de oudste zoon Leo, de jongste zoon Frans en daartussenin twee meiden. Het was geen vetpot, maar er was werk, een eigen huis en zelfs een verzekeringspolis voor als er iets gebeuren zou. Dat was niet slecht in de crisisjaren ’30 van de vorige eeuw.

Toen kwam de oorlog en die zette het gezin op zijn kop. Leo en Frans werden tewerkgesteld in Duitsland. Leo in de vliegtuigindustrie in Kassel, Frans in Keulen. Ze werden uit elkaar gehaald omdat je voor de dwangarbeid werd ingedeeld op basis van het bedrijf waar je in Nederland had gewerkt. En Leo en Frans hadden in Tilburg verschillende werkgevers.

Leo leefde in Kassel onder een zwaar regime. Toch maakte hij zich grote zorgen om zijn jongere broer. Dat blijkt uit de ontroerende briefwisseling tussen hen beiden, die Carin Schuurmans (dochter van Frans) later aan de vergetelheid heeft ontrukt. Leo beschrijft de rotomstandigheden waaronder hij moest leven en (hard) werken) Een brood per week voor de hele barak, opgevreten worden door de vlooien, dat soort dingen. Frans had het in Keulen beter, ook al omdat hij vriendschap had gesloten met een Duitse collega, die hem regelmatig iets extra’s toestopte.

Moeder Schuurmans was al in 1934 overleden en halverwege de oorlog overleed ook vader. Toen Leo dat vernam wilde hij als oudste zoon zorgen voor zijn twee zussen en zijn broer, maar al bewoog hij hemel en aarde; hij mocht niet naar huis. Frans deed het anders. Die vluchtte en legde de afstand tussen Keulen en Tilburg grotendeels lopend af. “Hij was net te laat om de uitvaart te kunnen meemaken”, zegt Carin. Vervolgens werd hij weer opgepakt, mishandeld, kaal geschoren, teruggebracht naar Keulen en weer aan het werk gezet.

Bij alle zorgen om zijn eigen lot was er bij Leo ook de angst, dat Frans zou omkomen bij een Geallieerd bombardement. Keulen werd in die jaren zwaar getroffen. Maar Frans zou alle mishandelingen, bombardementen en andere oorlogshandelingen overleven. Juist Leo zou bij een bombardement (eigenlijk het eerste dat de regio trof) komen te overlijden. Dat dit bombardement plaatsvond, was natuurlijk logisch. De Geallieerden wilden graag de Duitse vliegtuigindustrie treffen. Leo werd aanvankelijk begraven in Kassel en later herbegraven in het Nederlandse Ereveld in Frankfurt.

Carin heeft later ontdekt dat het bombardement werd uitgevoerd met een B17 bommenwerper. Ze heeft zelfs namen en foto’s van de bemanning van het toestel (die overigens korte tijd later in de buurt van Gorinchem zou worden neergeschoten). Carin gaat nog regelmatig bij het graf van haar oom Leo in Frankfurt kijken. “Ik wil de emotie voelen en ik wil begrijpen wat er gebeurd is omdat de gebeurtenissen van toen onze familie zo enorm hebben beïnvloed.” De oorlog laat haar niet los.

Leo was dood, Frans had de oorlog overleefd. Maar vraag niet hoe. Hij kwam terug in Tilburg met een niet te verwijderen granaatscherf in zijn rug en met een koffer vol oorlogstrauma’s, niet in de laatste plaats omdat hij zwaar mishandeld was. Maar welkom in zijn ouderlijk huis en in zijn familie was hij niet. Zijn oudste zus was er met haar man (en met hulp van Meneer Pastoor en van de oom, die als voogd was aangesteld) gaan wonen en had ook gelijk het geld van de verzekeringspolis opgestreken. Dat gaf hen een behoorlijk goede start. Voor Frans en zijn jongste zus restten een leven van sappelen. Het leidde bij hem tot wrok. Hij ging zwerven, werkte voor het Engelse leger, maar kwam uiteindelijk toch weer terug. Hij kreeg verkering, maar wilde absoluut niet voor zijn 30etrouwen. Als wees had je destijds voor een huwelijk tot je 30e verjaardag de toestemming van een voogd nodig. Die voogd was dus een oom en Frans had toen al zijn bekomst van zijn familie.

Toch leek er nog geluk voor hem te zijn weggelegd. Carin werd geboren, maar niet lang daarna stierf zijn vrouw. Er moet iets in hem zijn gebroken. Hij zat vol wrok over de oorlog en over hoe zijn familie hem later had behandeld. “Als ons Leo nog had geleefd, was dat allemaal niet gebeurd”, zei hij vaak. Steeds vaker had hij drank nodig om zijn leven dragelijk te maken. Soms deed hij domme dingen. Dan gooide hij bij zijn oudste zus de ruiten in. Niet dat ’t hielp, maar het luchtte wel even op.

“Uiteindelijk heeft iedereen ons in de steek gelaten”, zegt Carin zoveel jaren later. “Dat ze hem een lastig portret vonden, is nog wel te begrijpen. Maar ik was een kind en ik zat met een dronken vader vol oorlogstrauma’s. Hij praatte er eigenlijk nooit over, maar als hij een dronken bui had, dan hoorde je wel eens wat. En als hij weer eens een nachtmerrie had, dan gilde hij het uit van angst. Maar bij alle verwijten van de familie naar hem was er niemand die zich om mij bekommerde. Zelfs toen vader op sterven lag, kwam er geen familielid langs, hoewel ze er van wisten. ‘Die komen pas als ik de pijp uit ben, eerder durven ze niet’, zei hij. En inderdaad, een paar uur na zijn dood kwamen ze condoleren.

Vader is in 1993 overleden, maar hij was in de oorlog kapot gemaakt. Zelf ben ik ook door diepe dalen gegaan. Vroeg het huis verlaten en gevlucht in een relatie die geen stand kon houden. Toen getrouwd en kinderen gekregen, maar ook die relatie bleef niet. Pas ruim na vaders dood heb ik de veilige haven gevonden, waar ik zo lang naar gezocht heb. Ik ben mijn vaders verleden en dat van oom Leo niet langer uit de weg gegaan. Hoewel mijn hulpverleners mij dat afraadden, ben ik er toch in gedoken. Uiteindelijk ben ik erin geslaagd om mezelf te vinden vanuit de overtuiging dat ik er wel mag zijn. Het was een zware tocht, maar ik heb de haven gehaald.”