Berend Jan Smits sneuvelde in 1942 in Nederlands-Indië, waar hij als jonge opbouwambtenaar naartoe was gegaan. Ruim 75 jaar later is er nu een herdenkingskruis. “Een erkenning”, vindt zoon Hans.Het is een lijst met macabere termen als “na 14 dagen verhoor en mishandeling onthoofd”, “slachtoffer van de massamoord” en “in de gevangenis bezweken”. Ook de naam van Berend Jan Smits, vader van Ossenaar Hans Smits (80), staat in deze in 1956 te boek gestelde “Erelijst van hen, die het offer van hun leven brachten”. Het gaat om Nederlandse ambtenaren die naar Indië waren getrokken om het bestuur te dienen, maar die als soldaat de dood vonden toen de Japanners de kolonie innamen en bezet hielden. Berend Jan Smits, aan wie onlangs postuum het Mobilisatie-Oorlogskruis werd toegekend, sneuvelde op 28 februari 1942 ter hoogte van Mario Tjamba, in het zuidwesten van het Indonesische eiland Sulawesi dat destijds Celebes heette. Bij Mario Tjamba was een wat nauwere doorgang in de bergen. Het legeronderdeel van Smits, met ambtenaren die slechts enkele maanden eerder onder de wapenen waren geroepen, dacht hier nog een beetje kans te maken tegen de oprukkende Japanners.In de pan gehakt. Dat liep anders. “Ze werden finaal in de pan gehakt”, zegt Hans Smits. Hij weet dat door een vorig jaar gepubliceerd dagboek van een Rode-Kruisverpleegster die vele verschrikkingen in Nederlands-Indië meemaakte, die overleefde en nauwkeurig beschreef. Smits: “Mijn vader wordt niet met name genoemd en ook niet hoe hij omgekomen is. Maar ik kan me er nu wel een beeld bij vormen.” Smits vertelt het op een rustige toon. Het sneuvelen van zijn vader (31) is geen op zichzelf staand feit, het hoort bij een groter verhaal waar te weinig aandacht voor is. Een verhaal over Nederlandse jongemannen die naar de kolonie trokken. Niet om specerijen te roven, maar om de lokale bevolking te helpen bij het overnemen van bestuurstaken. Een verhaal ook over Jappenkampen waarin Nederlandse vrouwen en kinderen jarenlang door een hel gingen. En een verhaal over het negeren van deze oorlogsslachtoffers, in de periode ná 1945. Smits: ”Mijn moeder, die als weduwe met twee jonge kinderen hier terugkwam, werd aan haar lot overgelaten. Ze was volkomen berooid en kon slechts verder dankzij steun van familie en kennissen. De overheid heeft vrijwel niets gedaan voor haar, terwijl mijn vader toch de overheid had gediend.” Hans Smits is allesbehalve een schreeuwer. Nooit ging hij de barricaden op. Wel voelde hij de pijn van het verleden. Zoals bij de onthulling van het Indië-monument in 1995 in Den Haag: “De nonchalance die daarvan afstraalde was shockerend. Wij die het meegemaakt hadden, moesten achter de ranghekken toekijken hoe de genodigden in beeld liepen.”Ingenieur Smits werd wees als tweejarige peuter en verbleef drie jaar in een Jappenkamp. Maar hij greep ook de kansen die later op zijn levenspad kwamen. Pas op zijn negende zag hij voor het eerst een school, maar vervolgens ging het snel. Hij leerde door tot ingenieur en daarna volgde een carrière bij Unilever die hem naar Oss bracht. Al tijdens zijn werkjaren reisde Smits naar Celebes, op zoek naar stukjes verleden. Na zijn pensionering ging hij verder. Hij vond zijn geboortehuis in Watampone en ook, op een reis met kinderen en kleinkinderen, bij Kampili de locatie van het kamp waarin hij als kind in loodsen van bamboe verbleef. Wat hem opviel: “Bij zo veel huizen daar hing een Nederlandse vlag en mensen, ook jongeren, spraken nog perfect Nederlands. Ik maak daaruit op dat de mensen daar toch vinden dat wij er ook veel goeds gebracht hebben.” November vorig jaar rinkelde ineens de telefoon in huize Smits:of hij familie kende van Berend Jan Smits, gesneuveld op Celebes…. Als een nazaat gevonden werd dan kon alsnog het Mobilisatie-Oorlogskruis toegekend worden. Aldus geschiedde. In januari vond Hans Smits op zijn deurmat een pakje met daarin de medaille voor zijn vader. Hij voelde tevredenheid± `Ik zie het als eerherstel en erkenning. Het enige dat ik nog hoop, en waarom ik dit verhaal doorvertel aan mijn kleinkinderen, is dat de beleving van wat de vroegere kolonie betekend heeft, een beetje positiever gekleurd wordt.` Sluiten

Na het ontvangen van verschillende berichten op 23 Jan 1942, dat een Japanese Invasievloot zich reeds in de Zeestraat MAKASSER bevond en kennelijk het voornemen had om in de directe omgeving van MAKASSER te landen, besloot de Troepencommandant de KNIL eenheden vanuit MAKASSER naar het binnenland te verplaatsen en te laten terugvallen op de MARIO TJAMBA stelling. De Europese vrouwen en kinderen werden gelijktijdig naar MALINO geëvacueerd. De totale sterkte van ons Leger ter plaatse bestond uit: - 2 compagnies beroeps militairen van het KNIL; - 1 compagnie Kort Verband (inheemse) militairen; - 1 militie compagnieie; - 1 Landstorm compagnie (oudere militieplichtigen); - voorts nog enkele Inf. Brigades à 18 man en een reserve korps van gepensioneerde miln. Verder had het KNIL enkele brigades gelegerd in PARE PARE en ENREKANG.Op 8 feb 1942 om 24.00 uur landde een enorme Japanse strijdmacht op een kuststrook ca. 3 km ten Zuiden van Makasser, die onmiddellijk naar die plaats oprukten en Makasser snel volledig bezetten. Nadat de Japanse strijdkrachten Makassar hadden bezet, rukten de Japanse eenheden in alle richtingen op. Zo slaagden de Japanners erin o.a. al snel Watamponé aan de Oostkust te bezetten. Eerste Luitenant Smits moest vervolgens voor het Japanse Leger capituleren; de Japanners namen hem direct gevangen en hij werd vervolgens op 26 feb 1942, in het kustdorpje OEDJOENG LAMOEROE gefusilleerd. 1ste Luitenant Berend Jan Smits ligt nu begraven op het Ned. Ereveld CANDI te Semarang, verzamelgraf Mario Tjamba Loc.: B 198:199. Sluiten