Jan Sonneveld Jan Sonneveld werd geboren op 3 april 1924 aan de Zegwaartseweg te Zegwaart (Zoetermeer) als oudste zoon van landbouwer Jan Arie Sonneveld en Magdalena Molenaar. Het gezin telde 11 kinderen, 7 jongens en 4 meisjes, waarvan één jong gestorven is. Het boerenbedrijf, dat vader Sonneveld aanvankelijk in Zoetermeer bezat, kon in de crisisjaren niet worden voortgezet. Na diverse omzwervingen is de familie gaan wonen aan de Dorpstraat 60 te Waddinxveen, waar de ouders een sigarenzaak begonnen. Jan ging werken als landarbeider bij boer Van der Breggen aan het Noordeinde. In zijn vrije tijd hielp hij nog bij andere boeren met melken en werkzaamheden op het land. Het boerenleven had de liefde van zijn hart, bevestigt ook zijn vriend Gerrit Marchand: 'Jan zou een goede boer geworden zijn'. Toen hij voor de arbeidsinzet naar Duitsland moest, kwam hij in Kassel terecht in de pantserfabriek van Henchel en Sohn, waar hij gaten moest boren in stalen platen. Dat vond hij verschrikkelijk. Hij heeft verschillende pogingen gedaan om bij een boer werk te vinden, maar dat is nooit gelukt. Jan Sonneveld heeft uit Duitsland een groot aantal brieven geschreven naar familie, vrienden, dominee Vroegindeweij en de kerkenraad van de Waddinxveense Nederlands Hervormde Kerk. Veel brieven zijn bewaard gebleven. Zij geven een triest beeld van het leven, dat Jan Sonneveld als dwangarbeider heeft moeten doormaken.Over zijn onderkomen in Kassel. Aan een vriend schrijft hij: 'Waarde Vriend 26 Juni 1943 Zoals je misschien wel gehoord heb ben ik naar Duitsland gestuurd. Ik ben Woensdag om half 10 uit Gouda vertrokken, en kwam 's nachts te half 3 aan in Kassel. Zonder te slapen werden we opgesloten in een kamp waar we als beesten behandeld werden. 's Middags 2 uur werden we in fabrieken ingedeeld. Ik werk thans in een locomitive en panserfabriek. Hier werkt ik van 's morgens 7 tot 6 en moeten 3 kwartier lopen voor ik bij de barakken bent!' - 'We liggen met 26 man in een stube'. - 'Het is een verschrikkelijke toestand hier, we zitten tussen allerlei rassen in, Russen, Polen en Fransen en Belgen, Grieken Bulgaren. Als enige van Waddinxveen zit ik hier'. Over zijn vertrek uit Nederland; aan een vriend: 'Wohnlager X 9 Juli 1943 'Toen ik uit Nederland vertrok was het daar ook een rare boel. Daar hadden ze razzia onder de jonge jongens, eerst moeten de jongens onder de 25 weg, en dan nog de krijgsgevangenen die gaan ook allemaal hoor, eerst die geen ausweiss hebben en de andere roepen ze soms 3 weken later, want ze staan meteen op het papier als ze zich melden. Zo is het met ons ook gegaan we moesten ons allemaal melden in Gouda, de jongens die geen ausweiss hadden moesten weg, en wij stonden ook gelijk op het papier en nog geen 14 daag later kreeg ik weer een oproeping dat ik me weer moest melden. Vrijdags, gelijk werd ik gekeurd en maandags moest ik al weg, maar ik ging pas Woensdag 2 dagen later'. Heimwee: 'Möncherberg 24 juli 1943 Vader Och ik kan niet zeggen of schrijven hoe het me tegengevallen is. Och, laten we maar optimist zijn dan zijn we er het best aan toe, want als we treuren, dan komen we er niet'. - 'Ik heb het tussenbeide niet erg best vooral als ik alleen sta aan de machine, dan krijg ik een brok in me keel dan zoek ik me heil maar weer gauw bij andere Hollanders die hier al langer zijn als wij'. - 'Ik zelf ben de hele week aan de dieree geweest, maar ik knap nu wat op de eerste dagen in de fabriek was ik erg beroerd zwaar in me hoofd van dat lawaai de hele dag. De machines staan hier niet stil het gaat maar dag en nacht door'. - 'Zondags wordt er ook gewerkt tot 12 uur'. Over de bombardementen op Kassel; aan zijn aanstaande zwager André Karens: 'Möncherberg 1 Aug 1943 Ik heb al een slechte week achter de rug'. - 'Woensdag om 10 uur kregen we luchtalarm we moesten in de schuilkelder dat heeft 2½ uur geduurd onze fabriek was nog gespaard. Vrijdagmorgen om 9 uur weer luchtalarm nu vluchtte ik open veld in en heeft in een diepe kuil gelegen weer 2 uur het regende scherven om ons heen. Dat waren benauwde uren geweest dat verzeker ik je'. - 'Er zijn wel veel doden te betreuren ook Hollanders zijn het slachtoffer geworden, ruim 20 er viel een bom op een schuilkelder'. Over de situatie in Duitsland: 'Möncherb 6 Aug 1943 Beste André. - Het is op ogenblik nog al rustig met bombarderen. Van de week nog geen alarm geweest. Ze knijpen hem hier als een ouwe dief er heerst hier een zenuwoorlog'. - 'Er zijn veel zieken hier en er komen er elke dag nog bij. Ik voel me gelukkig nog gezond en dat is een groot voordeel'. - 'De bevolking hier in Kassel verandert ook al, maar dat moet ook we gaan recht op het einde aan dat kan niet anders'. - 'Ik ben weer wat gesleten nu 3 pond in 3 weken tijd dat gaat nogal vind ik, Ze zeggen dat ik er slecht uitziet, ik ben me Hollandse kleur kwijt op zo'n fabriek valt tegen hoor benauwd warm erg lawaai en heb veel hoofdpijn. Wachten is hier de orde van de dag 's morgens half 6 voor koffie 's middags voor schep soep of 6 aardappelen in de schil 's avonds voor soep en brood. En als je dan van de fabriek kom 6 uur uit, dan zijn we kwart voor 7 thuis moe van het lopen en werken. We hebben van de week veel dorst geleden er was geen drinkwater in het lager. Het wordt tijd dat het verandert want het ziet er niet rooskleurig uit. Ik las vanmorgen een brief van een kameraad uit Hamburg die schreef dat ze kans gezien hadden in 2 nachten van Hamburg een puinhoop te maken. Hamburg is geen stad meer alleen nog een naam van historiese betekenis. Het is verschrikkelijk zoals ze tekeer gaan met bombarderen'. - ' Met onze schoenen wordt het ook hopeloos. Ik had 3 paar schoenen en 2 p klompen, nou 2 p schoenen zijn kapot en 1 p klompen is ook vertig. Er zijn al jongens die lopen puur op de blote benen. De helft van ons loop krank'. Duitse propaganda: 'Möncherberg 8 Aug 1943 -Ze zitten thuis ook in de war over de bombardementen ze hadden zeker in de krant gelezen over Kassel dat daar 35 vliegtuigen neergeschoten zijn dat stond bij ons in de krant van het lager. Nu er liggen er slechts 3 vliegtuigen'. Over zijn gezondheid: 'Möncherb 12 Aug 1943 -Ik heb een been zo dik net onder me enkel dat het gruwel is. Het is zo maar opgekomen ja, ik weet wel hoe het komt ik ben veel lopen gewend geweest thuis en nu sta ik van 's morgens vroeg tot 's avonds achter een zelfde machine zonder wat te lopen. Niet dat ik er veel om geef dat ik niet werken kan, want elk stukje werk wat ik doe is me al te veel geweest'. - 'Maar ik vrees voor het krankenhaus. Ik ben vanmiddag wel in het krankenhaus geweest om photo van te maken die waren niet slecht zei de Artz'. Ondanks de verschrikkingen, die hij meemaakt, houdt Jan een groot godsvertrouwen. Aan zijn grootmoeder schrijft hij: 'Möncherb 5 Dec 1943 Omoe -Er is een tweede bombardement gevolgd veel zwaarder eerste en wederom zijn onze barakken verbrand. De stad Kassel zelf is voor ¾ in puin gelegd verschrikkelijk is het geweest wat ik gezien en meegemaakt heb. Ongeveer 7 weken in tenten geslapen erg koud en rommelig'. - 'Nu lopen we van 3 October af zonder nog wat kleren gehad te hebben van betekenis'. - 'We hebben al heel wat kou geleden hier weinig kleren aan en verschonen kunne we ons niet'. - 'Wat ik nog aan had is ook zeer slecht geworden'. - 'Er zijn veel doden te betreuren in Kassel nog steeds komen er bij, ook een ruim 100 Hollanders zijn er gesneuveld ontzettend is dat als men thuis bericht krijg dat een zoon of de vader of de man het leven er bij gelaten heeft ver van huis en nooit meer ziet'. - 'Moge God ons voor verdere gevaren behoeden. Hij alleen kan ons bewaren. Met vertrouwen op Hem gaat ik de toekomst tegemoed'. Jan Sonneveld is in de loop der tijd ziek geworden. Hij leed aan pleuritis. Men vreesde ook voor t.b.c., maar dat is nooit serieus genomen. Hij werd zwakker en zwakker en had vreselijke heimwee. Toen de oorlog was afgelopen, is hij op transport gesteld naar Maastricht. Daar heeft hij in een noodziekenhuis van het Rode Kruis gelegen, waar inderdaad t.b.c. geconstateerd werd: 'Maastricht 11 Juni 1945 Lieve allemaal. De pen weder opgenomen om wat te laten horen over me toestand, nu ik ben kortgeleden ter doorlichting geweest en tevens photo's van me gemaakt. Nu de uitslag was niet zo mooi me longen waren aangedaan en dat betekende tbc ik schrok geweldig en ik heb gehuild als klein kind ik heb er nachten niet van kunnen slapen ik wist wat dat betekende voor me thuis. De dokter trooste me daar hij zei dat het wel weer in orde zou komen al kan het heel lang duren'. - 'Ik vind verschrikkelijk voor thuis, al weet ik het ook nog maar 14 daag. Ze hadden nog steeds niets tegen me gezegd al was ik al verscheidene malen onderzocht dat tekenen ze me longen uit en deden wat geheimzinnig dat vond ik steeds vreemd me temperatuur was ook wat hoog. De laatste weken voel ik me veel beter en ik eet als jullie thuis van me gewend waren. Het eten voor ons is prima we krijgen veel melk te drinken en op zijn tijd ons eitje en altijd boter of vet op brood en vlees al is de belegging wel eens dun. Hier in Maastricht zijn de rantsoenen ook nog niet te groot, de winkels zijn ook zo goed als leeg'. - 'Nu Ouders Broers en Zusters het is geen prettig nieuws wat ik geschreven heb maar we moeten ons hier maar in trooste het leven is er nog en dat is bij vele niet zo, die zijn achter gebleven en hun ouders zullen hun nimmer weer zien Ik ben erg ontmoedigd geweest, dat ik zat maar te piekeren en tranen bleven niet uit. Ik ben niet de enigste er zijn der wel een 30 stuk hier en veel erger als ik die bv haast geen lucht meer kunnen krijgen want dat is erg hoor. De scholen zijn ingericht voor ziekenhuis en steeds komen er weer nieuwe bij uit moffenland. De vorige week kregen we HKH Princes Juliana op bezoek en knoopte met alle zieken een kort gesprek ze was erg medelevend erg eenvoudig gekleed ze droeg een witte hoofddoek en bruin mantelpak. Ze had een groot gezelschap bij der van Amerikaanse autoriteiten en ook wel Hollandse persoonlijkheden. Zij vroeg mij of ik al wat van thuis gehoord had en hoe ze het thuis gehad hadden de laatste 7 maanden. En aan een ander vroeg ze bv. of hij slecht gehad had bij de moffen precies zoals ik het schrijf werd 't uitgesproken. Nu mij nieuws knobbeltje raakt op'. - 'Verder hoop ik dat mij ziekte een goede inkeer moogt nemen om weer spoedig in het Ouderlijk gezin terug te keren bij Gods wille. Hartelijk gegroet Jan'. Helaas is Jan steeds zieker geworden. Hij schreef nog enkele brieven, die echter onleesbaar waren. Rond 10 juni is zijn zus Riet naar Maastricht gegaan met de heer Haagsman, die over een tandem kon beschikken. Aanvankelijk leek zijn toestand stabiel, maar al snel ging het slechter met hem. Achter op zijn laatste onleesbare brief schreef een zekere mevrouw Marcelis, die in het ziekenhuis bij haar zoon op bezoek was, op 23 juni 1945 aan Jans familie: 'Hierbij moet ik U ten spoedigste oproepen om bij Uw zoon te komen, daar zijn toestand achteruitgaat. Deze brief heeft hij zelf nog geschreven, maar hij weet niet meer wat hij schrijft. Komt u zoo spoedig mogelijk bij hem, hij is zoo alleen'. Op 24 juni is moeder Sonneveld naar Maastricht gegaan, ook op de tanden met de heer Haagsman. Een dag later volgde haar man met 2 broers van Jan, Jo en Jaap, en zijn aanstaande zwager André in de auto van garage Van Nielen. Toen zijn vader de dag daarop bij Jan aankwam, was hij net een uur tevoren overleden, zijn moeder was nog niet in Maastricht aangekomen. Op de rouwkaart staat: Heden overleed tot onze diepe droefheid, nog vrij onverwachts, in het Nood-Ziekenhuis van het Roode Kruis te Maastricht, na 2 jaar van veel lijden en ontberingen in Duitschland, onze innig geliefde oudste Zoon en Broeder Jan Sonneveld in den ouderdom van 21 jaar'. Jan Sonneveld stierf op 26 juni 1945 te Maastricht. Hij is begraven op de Oude gemeentelijke begraafplaats te Waddinxveen, Stichtingsgraf nr. 32. Op de steen staat geschreven: J.SONNEVELD GEVALLEN VOOR HET VADERLAND De rechten van het graf berusten bij de 'Oorlogsgravenstichting' te 's-Gravenhage. Auteur: Hans Geel Sluiten