Een blauw waas ligt als een doorzichtige sluier over het duinlandschap van het Brabantse Bosch en Duin. Op enkele kwetterende vogeltjes na is het rustig. Ronkende motoren van vrachtwagens maken een einde aan het vredige tafereel. Soldaten springen uit de wagens, Duitse commando’s klinken. Te midden van de drukte staan veertien Nederlandse jongemannen. Ze luisteren gespannen naar de bevelen. Samen trekken ze te voet de duinen in.

Genoeg getuigen konden vertellen wat die ochtend op 26 mei in 1944 is gebeurd. De veertien gevangenen werden opgedeeld in twee groepen. De ene groep werd voor een grote kuil geplaatst, terwijl de andere meegenomen werd naar de achterkant van de heuvel. Zij hoefden geen getuige te zijn van de executie van hun makkers. De schoten galmden na in de duinen en bossen. De mannen vielen in de kuil. Een was nog levende. Hij riep nog. Een soldaat maakte met een nekschot een einde aan zijn leven. Intussen waren de andere zeven voor de kuil gezet, een eindje verderop. Even voordat de kogels hem doorzeefden, was het Rob van Spaendonck die riep: “Leve mijn moeder, leve het vaderland!".

Stille kracht

Over de ondergrondse activiteiten van de Tilburgse textielfabrikant Rob van Spaendonck is weinig bekend, maar zij moeten omvangrijk zijn geweest, daarop duiden zijn contacten met andere vooraanstaande mensen uit het verzet. Zijn verzetsgroep hield zich vooral bezig met hulp aan onderduikers, het verstrekken van distributiebescheiden en persoonsbewijzen.

Pistool

Een constante en ernstige bedreiging voor het Tilburgse verzet vormde de NSB’er Piet Gerrits. Voor de oorlog nog gerespecteerd politieagent, maar na de bezetting fanatiek ‘mensenjager’. Nadat bekend werd dat hij zich schuldig maakte aan misbruik van vrouwelijke (joodse) arrestanten kreeg hij een reprimande van de SD. Maar Gerrits had overal lak aan. In januari 1944 had hij meer dan 1200 arrestaties op zijn naam. De dreiging werd nog groter toen hij het joodse echtpaar Melchers-van Bremen (echte namen: Messels-Mogendorff) arresteerde met valse papieren. Beiden ontkenden hardnekkig, maar Gerrits deed navraag bij de bevolkingsregisters van uitgifte. Twee leden uit de Tilburgse verzetsgroep liepen daarbij gevaar te worden ontmaskerd: de ambtenaar Wim Berkelmans, wiens handtekening op de vervalste persoonsbewijzen stond en politieman Toon van Beek die ook betrokken was bij de uitgifte. Het was tijd voor actie. Berkelmans dook onder in Amsterdam, Van Spaendonck liet een pistool naar zijn adres bezorgen en Van Beek zou Gerrits uit de weg ruimen.

De aanslag

Tussen het besluit en de uitvoering van de aanslag gaapte echter nog een kloof van aarzeling. Moord hoorde allerminst tot de activiteiten van de verzetsgroep. Van Beek zag er van af. Berkelmans regelden twee Amsterdammers die bereid waren het voor hen te doen: Barend Busnac en Albert Meintser. Maar veel vertrouwen had de groep niet in de jonge mannen. Van Beek besloot het toch zelf te doen. Busnac en Meintser assisteerden hem door op de uitkijk te staan. Op 24 januari 1944 rond 22:30 was de aanslag gepland op een strategische plek, een vijfsprong waar Gerrits altijd langs fietst van het politiebureau naar huis. Maar Gerrits was van tevoren ingelicht door een bekende van de verzetsgroep. Hij volgde net een andere route. Als eerste kwam hij Busnac en Meintser tegen die hij wilde aanhouden, omdat zij zich op straat bevonden na spertijd (avondklok). Busnac kon nog wegvluchten, Meintser kreeg hij wel te pakken. Van Beek wist ongezien weg te komen. De aanslag was mislukt.

Arrestatie

Het nieuws van de arrestatie van Meintser was voor Van Spaendonck een signaal om onder te duiken. Hij vond spoedig gastvrijheid bij de familie Mommersteeg in Vlijmen. Na een maand keerde hij terug naar huis. Eind februari pakte de SD twee leden op van de Tilburgse verzetsgroep en het duurde niet lang meer voordat ze het laatste lid aanhielden. Om vier ’s nachts werd aangebeld op het adres van Van Spaendonck. Janus van Rooij, de chauffeur en huisknecht, opende de deur. Hij probeerde nog tijd te winnen, maar de SD’ers stormden met Gerrits naar boven en verrasten de hevig geschrokken Van Spaendonck in bed. Hij werd overgebracht naar kamp Haaren. Op 24 mei hoort Van Spaendonck samen met onder andere Berkelmans, Busnac en Meintser zijn doodsvonnis. Hij mocht geen afscheid nemen van zijn verloofde en familie. Op 28-jarige leeftijd kwam hij om het leven door het vuurpeloton.

Het mysterie van de duinen

Na de Brabantse bevrijding is onmiddellijk gezocht naar de massagraven van de veertien geëxecuteerden waar Van Spaendonck bij hoorde. Helaas konden ze niets vinden. Het gaat om een uitgestrekt gebied dat door zandverstuivingen constant verandert. De afgelopen zeventig jaar zijn talloze pogingen gedaan om de mannen te vinden zodat ze op een waardige manier begraven konden worden. Duitse ooggetuigen zijn in 1947 verhoord. In de jaren zeventig schakelde Defensie een speciale bergingseenheid in die met groot materieel honderdduizenden kubieke meters zand verplaatste en tot een diepte van negen meter groef. Alleen kogels werden gevonden. In 2012 was nog even hoop. Na een nieuwe tip vonden genisten met een grondradar munitie en prikkeldraad. Ook ontdekten ze vreemde verstoringen in de samenstelling van de bodem. Helaas vonden ze na diepe grondboringen niets bijzonders. Een theorie is dat de verzetsstrijders na hun dood verplaatst zijn naar een andere locatie en door de Duitsers gecremeerd zijn. Het mysterie blijft.

Bronnen:

Barend Jan van Spaendonck, Genealogie en familiegeschiedenis Van Spaendonck 1330-2006 (2006)

Het duin bewaart zijn geheim - De Stem (16-10-1948)

Het drama in de Drunense duinen - Reformatorisch Dagblad (08-07-1994)

https://www.omroepbrabant.nl/nieuws/137559/Massagraf-niet-gevonden-in-Loonse-en-Drunense-Duinen-oorlogsmysterie-blijft-onopgelost