Namenlijst slachtoffers van het proces der 72

Op 3 mei 1942 werden er 72 Nederlandse verzetslieden geëxecuteerd in concentratiekamp Sachsenhausen, na een proces dat de geschiedenisboeken inging als het ‘Proces der 72’. De Duitsers deden het doen lijken alsof er sprake was van een eerlijk proces, alle verzetslieden kregen ook een advocaat toegewezen, maar niets was minder waar. Hoe verliep het proces precies en waarom werden ze ter dood veroordeeld?


Het Proces der 72 (1942): Nederlandse verzetslieden worden na schijnproces geëxecuteerd in Sachsenhausen | IsGeschiedenis

Vader : Henricus Staamer

Moeder : Anna Letsch

Martinus Staamer was zelfstandig ondernemer. Hij werkte als rijwielhandelaar en was woonachtig in de Okkernootstraat 7 Den Haag. Tijdens zijn dienstplicht was hij korporaal Infanterie.

Hij was leider van een verzetsgroep in de Notenbuurt in Den Haag. De groep had verbinding met de verzetsgroep van Jan Willem Kempff in Loosduinen. Hun verbindingsofficier Henri Molt zorgde voor de contacten naar het hoofdkwartier in Den Haag. De contacten met “Loosduinen” werd de beide groepen noodlottig. Op de fatale maandag van 24 maart 1941 wordt Martin Staamer gearresteerd. Door verraad worden de leden in de volgende weken door de Sicherheitsdienst (SD) opgepakt.

Na een verblijf van een aantal maanden (6) in Scheveningen volgt het transport naar het Polizeilich Durchgangslager Amersfoort, het P.D.A. In het daar op volgend jaar wordt in het kamp het eerste O.D. proces gevoerd. Op 11 april 1942 worden de vonnissen voorgelezen, Martin Staamer wordt ter door veroordeeld en overgebracht naar de Wehrmacht gevangenis in Utrecht.

Op 1 mei 1942 wordt de groep ter dood veroordeelden door een gewapend escorte per trein naar het concentratiekamp KZ Sachsenhausen bij Berlijn gebracht en bij aankomst gefusilleerd.

Het eerste OD proces Amersfoort

De Orde Dienst (OD), deels bemand door reserveofficieren werd opgericht om, in geval de Duitse overheerser spoedig zou vertrekken, te kunnen beschikken over een regionaal bestuursorgaan. De regering zat immers in Londen en het parlement was eind mei 1940 al ontbonden. Begin maart 1941 begint de Sicherheitsdienst (SD) in Den Haag met een actie tegen de verspreiders van illegale bladen, voor deze tijd had de bezetter geen idee van het bestaan van de OD-organisatie.

Bij een inval bij de elektrotechnicus Molt werd naast een aantal revolvers en een zendapparaat een namenlijst gevonden. Het gevolg was een arrestatiegolf, die van maart tot november 1941 duurde. De eerst gearresteerden, de groep Westerveld en de groep Mekel, belandden in het Oranjehotel in Scheveningen. De SD stroopte het land verder af naar dit soort gezagsondermijnende elementen en niet gewenste organisaties en kwam in het centrum van ons land een andere tak van de OD op het spoor, dit leverde 31 gearresteerden op. Ook deze laatste groep moest worden ingesloten in het Oranjehotel. De gevangenis zat echter overvol en de Duitsers besloten daarom een deel van de eerder gearresteerden over te brengen naar het Polizeilich Durchgangslager Amersfoort (PDA), in totaal betrof het 72 gevangenen. Deze mensen begroetten de mededeling van de overplaatsing op 5 september 1941 met uitgelaten vreugde (bosgebied en frisse lucht!), niet wetende wat hen te wachten stond. Uiteindelijk volgde in aansluiting op de verhoren, die al hadden plaatsgehad, voor zowel de eerste als de tweede groep een officiële rechtszaak. Verzetsmensen vielen volgens de toen geldende Duitse wetten onder Duits militair recht. Zij werden namelijk als terroristen beschouwd, omdat zij als niet-geüniformeerde gewapende acties hadden ondernomen.

De rechtszaak tegen de eerste groep vond vanaf 27 maart 1942 plaats in Amersfoort in het paviljoen van het huidige Berghotel. De uitspraak volgde op 11 april 1942 in de ‘SS-kantine’ van het kamp. Vrijwel alle 72 aangeklaagden kregen tegen de verwachting in de doodstraf. Overste Versteeg had de rechtbank niet kunnen overtuigen van de werkelijke beweegredenen waarom de OD was opgericht. Het gerecht vond het een tegen Duitsland gerichte organisatie. De aanklacht voor allen was spionage en wapenbezit wat overigens maar voor een beperkt aantal van hen gold. Allen werden voor het gemak over één kam geschoren.

Voor de 30 mannen en een jonge vrouw uit Midden-Nederland moest een andere locatie voor de rechtbank worden gezocht. Alle reguliere gevangenissen in Nederland, waar dat in principe moest plaatsvinden, hadden hiervoor geen ruimte. Uiteindelijk werd in Maastricht een deel van een Franciscaner klooster gevorderd. Net als in Amersfoort volgde hier op 26 april 1942 de rechtszaak tegen de 31; zelfde aanklacht en vrijwel gelijkluidend vonnis: levenslang voor zes mannen en een vrouw en de doodstraf voor 24 man.

Dat er tegen de verwachting in zwaar werd opgetreden door het Duitse regime valt te verklaren uit het feit dat de OD in de ogen van de bezetter een ongewenste organisatie was. Men was bezig de nazi-staat tot wasdom te brengen en daar paste de OD zeker niet in. Daarnaast moest er een afschrikwekkend voorbeeld worden gesteld. Hitler vertrouwde geen enkele organisatie, tenzij hij die zelf bedacht had. Dat de executies in Duitsland plaatsvonden heeft te maken met de periode waarin deze affaire zich afspeelde. Nederland zat nog volop in de gelijkschakeling, d.w.z. het rijp maken van Nederland voor het nationaalsocialisme. De Nederlanders moesten daarom met dit soort voorvallen niet tegen de haren in gestreken worden.

De OD organisatie bleef ondanks het verlies van zoveel leden bestaan en ging zich Inlichtingendienst (ID) noemen. Ook daarbij vielen slachtoffers. Hierbij moet worden aangetekend dat in latere processen niet alle arrestanten tot de doodstraf werden veroordeeld. Een groot aantal OD’ers werd na berechting toch weer vrijgelaten.

Buiten de executies die in Duitsland plaatsvonden, werden er ook OD-ers op de Leusderheide omgebracht. Deze mensen waren veelal afkomstig uit de gevangenissen op het Wolvenplein en de Ganzenstraat in Utrecht.

Bronnen:

Archief Gemeente Den Haag

Loosduins Museum

Nederlandse Oorlogsgravenstichting

Gedenkstätte Sachsenhausen