Simon Steenstra

De petrochemische fabriek van de Sudetenländische Treibstoff Werke Hermann Göring (S.T.W.) te Brüx (tegenwoordig Most in Tsjechië) en de directe omgeving waren als brandstoffenleverancier voor het Duitse leger meerdere malen het doelwit van bombardementen. Ondanks dat de fabriek daarbij werd onttrokken aan het zicht door een kunstmatig nevelgordijn, werden de fabriek en de omliggende Lagers getroffen. Eén van deze bombardementen, op 5 maart 1945, was voor een groot aantal Nederlanders noodlottig. Wat er die dag gebeurde, is beschreven in een verslag van officier van gezondheid Erkelens (NA, 2.13.98 inv 176).

Bombardementen. Het zou onjuist zijn om in een verslag over Brüx niet een aparte alinea te wijden aan de bombardementen en de voortdurende alarmen. Het kamp lag zoals gezegd vlak naast de fabriek, zodat dit meerdere malen het lot van de fabriek heeft moeten delen.

Persoonlijk heb ik drie grote en een klein, maar voor ons zeer funest bombardement bijgewoond. Geleerd door de ervaringen op 12 mei 1944, toen blijkbaar niemand verdacht was op bombarderen en er een groot aantal slachtoffers ook bij de Nederlanders te betreuren was, zocht iedereen bij “Fliegeralarm” zo snel mogelijk dekking. In het kamp waren slechts scherfvrije schuilplaatsen, zodat men daartoe buiten het kamp moest naar de genoemde kolenmijnen of bunker. Vandaar dat bij de grote bombardementen die ik heb bijgewoond, slechts een slachtoffer onder ons is gevallen. Anders was het echter ’s avonds 5 maart 1945. Die avond was er laat alarm, de vliegtuigen waren reeds lang boven. Juist toen de weg vol vluchtende krijgsgevangenen was werden er drie bommen met grote scherfwerking gegooid.

Eén viel midden in de colonne vluchtenden en één midden in ons kamp. Wij hadden die avond 23 doden te betreuren en talrijke zeer zwaar gewonden.

De Hochbau bunker waarin de Nederlanders konden schuilen te midden van de verwoestingen van een bombardement (foto archief familie A. Probst).

Op 5 maart 1945 was een colonne Nederlandse krijgsgevangenen op weg geweest vanuit hun onderkomen in Lager 17/18 ten zuidwesten van het fabrieksterrein, naar een schuilplaats (een zogenaamde Hochbau Bunker) op het terrein van de fabriek zelf. Deze bunker was eind 1944 gebouwd en een deel van de Nederlanders had een speciaal toegangsbewijs voor deze bunker. Het was een voettocht van bijna 900 meter, vanaf het kamp naar deze bunker. Die voettocht voerde langs de olieopslagtanks en chemische installaties. Bij de Hochbau Bunker moest iedereen door een vrij nauwe ingang. Vanwege de gevaarlijke toch over het fabrieksterrein en de nauwe bunker, verkozen sommige Nederlanders liever een andere schuilplaats in het open veld of in een van de ondergrondse mijngangen in de buurt.

De route naar de Hochbau Bunker werd opgetekend door soldaat Jacobus de Groot (kgf 107959) en is hieronder weergegeven.

De vluchtroute naar de bunker met de plaats van de bomtrechter (collectie familie De Groot).

De route vanaf Lager 17/18 naar de Hochbau Bunker en de plek waar het noodlot heeft toegeslagen (reconstructie E. v.d. Most op basis van een luchtfoto van R.A.F.).

Halverwege de route naar de bunker werd de colonne Nederlanders getroffen door een bom. De plaats waar deze bom neerkwam is globaal weergegeven op de schets en overgezet in de luchtfoto.

Onderstaande lijst toont de Nederlandse slachtoffers die op die dag vielen. Mogelijk zijn enkele zwaar gewonden later overleden, maar doordat niet van iedereen de doodsoorzaak bekend is, valt nu niet meer met zekerheid na te gaan of zij zijn overleden aan de gevolgen van dit bombardement. Bovendien is niet bekend of er krijgsgevangenen of civiele arbeiders van andere nationaliteiten zijn overleden als gevolg van dit bombardement.

Overleden te Stalag IV-c Wistritz Kdo Brüx

23 Nederlanders overleden als gevolg van het bombardement op S.T.W. Brüx 5-3-1945 (zie ook Entrop: “Prikkeldraad”, blz. 102).

Antwerpen, Cornelis Gleijn van (kgf 105874), geboren 25-6-1920 in Rotterdam, Soldaat R. Gren. overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-24.

Barends Johannes (kgf 106728), geboren 10-1-1916 in Leiden, Soldaat R. Jagers overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-19.

Berg, Dirk van den (kgf 96813), geboren 27-3-1918 in Rotterdam, Soldaat 15 R.I. overleden 6-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-7.

Christians, Marikus (kgf 107521), geboren 21-2-1920 in Bellingwolde, Korporaal 12 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-25.

Cohen, Hermanus (kgf 107983), geboren 3-4-1918 in Amsterdam, Soldaat 5 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-22.

Draaij, Everardus Franciscus Hendrik van der (kgf 106970), geboren 28-10-1920 in Rotterdam, soldaat 11 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-23.

Erenstein, Roelof (kgf 107784), geboren 19-11-1919 in Odoorn, Soldaat 5 R.I. overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-20.

Ent Braat, Andries van der (kgf 98058), geboren 13-4-1914 in Nieuwkoop, Korporaal 3R. Genietroepen. overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-15.

Grinsven, Henricus Antonius van (kgf 96881), geboren 7-5-1919 in Rotterdam, Korporaal 15 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-3.

Hage, Barend Annanias (kgf 96711), geboren 1-7-1917 in Sint Maartensdijk, Soldaat 14 R.I., overleden 7-3-1945 in Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-11.

Janssen, Bernardus (kgf 107163), 6-5-1917 geboren in Groesbeek, Soldaat 11 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-18.

Jong, Pieter de (kgf 105941), geboren 24-2-1920 in Den Haag, Soldaat Regiment Grenadier, overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-8.

Kleijn, Christiaan Frederik (kgf 97996), geboren 29-1-1907 in Amsterdam, Soldaat 1R.Genietroepen, overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-13.

Kubber, Arij de (kgf 96690), geboren 15-3-1920 in Middelburg, Soldaat 14 R.I., overleden

6-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-6.

Kubber, Janus de (kgf 96688), geboren 11-10-1917 in Middelburg, Soldaat 14 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-5.

Lange, Petrus Corstianus de (kgf 105978), geboren 6-12-1913 in Delft, Soldaat Regiment Grenadier, overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-9.

Meer, Lieuwe van der (kgf 106482), geboren 8-4-1918 in Leeuwarden, Soldaat R.J., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-12.

Mittertreiner, Leonardus Johannes (kgf 106516), geboren 18-4-1914 in Den Haag, Soldaat R.J., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-14.

Nelissen, Arie Pieter (kgf 98136), geboren 8-10-1905 in Rotterdam, Soldaat 7 R.V.A., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-10.

Schwedler, Matthaeus (kgf 97317), geboren 9-10-1910 in Rotterdam, Soldaat 2 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-17.

Speek, Johan Jan Gerrit (kgf 105648), geboren 10-6-1909 in Lonneker, Korporaal R.Gr., overleden 6-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-4.

Steenstra, Simon (kgf 107494), geboren 11-2-1909 in Hoorn, Soldaat 12 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-16.

Verkuil, Hermanus (kgf 98135), geboren 28-8-1920 in Rotterdam, Soldaat 22 R.I., overleden 6-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-21.

Bronnen: E. van der Most, "Personalkarte III, Nederlandse krijgsgevangenen in Duitsland 1943-1945 en hun Arbeitskommando's", uitgave in eigen beheer, Gouda 2018

Leny Probst en Alois Probst I.M. "Eindstation de hel van Brüx"1943-1945, Belfeld 2018