Hendrik Valk

Hendrik Valk werd geboren op 15 mei 1920 te Vlaardingen als zoon van Hendrik Valk (ca. 1879 tot ?), die op 7 april 1905 te Maassluis trouwde met Arendje Spruijt (1880 tot ?). In mei 1940 was Hendrik soldaat bij het Korps Motor Dienst (KMD).

Hij werd samen met de andere manschappen van het KMD via een advertentie in de landelijke dagbladen opgeroepen voor terugvoering in krijgsgevangenschap om op 6 juli 1943 om te verschijnen in het kamp aan de Zonnebloemstraat te Amersfoort.

De terugvoering in krijgsgevangenschap van grote delen van de Nederlandse krijgsmacht was nodig toen bleek dat het enorme arbeidstekort in Duitsland niet kon worden opgelost via vrijwillige beschikbaarstelling en de gedwongen Arbeitseinsatz.

Volgens de Duitsers moesten zoveel mogelijk militairen worden gedwongen om werk te verrichten voor de Duitsers in alle takken van de industrie, vooral de oorlogsindustrie.

Hoewel veel Nederlandse militairen kans zagen om via hun werkgever een zogenaamde “blauwe Ausweiss” te bemachtigen, waaruit bleek dat ze onmisbaar waren voor het bedrijf en dus niet konden worden vrijgemaakt voor het werken in Duitsland en enkelen kans zagen om onder te duiken, hebben uiteindelijk een dikke 8000 militairen zich noodgedwongen moeten melden. Het niet voldoen aan de oproep had niet alleen voor de militairen zelf, maar ook voor hun familie represaillemaatregelen tot gevolg.

Hendrik heeft zich dus in Amersfoort gemeld en zou enkele dagen in het kamp verblijven in afwachting van een transport naar Duitsland. Op 10 juli 1943 bevond Hendrik zich in een transport van 343 man dat per spoor vanaf Amersfoort werd afgevoerd naar Neubruxdorf.

De treinreis vond plaats in goederenwagons waarin per wagon 30 tot 40 man met hun bagage waren samengeperst. De kleine raampjes van de wagon waren met prikkeldraad voorzien en de deur van de wagon werd afgegrendeld. Hun behoefte moesten ze maar toen in een tonnetje dat in de hoek van de wagon stond.

De reis ging naar het gehucht Neuburxdorf waar de trein op het station stopte. Na een wandeling van een half uur over een stoffige zandweg, bereikten ze het Stalag IV-b Mühlberg. In Stalag IV-b Mühlberg werd hij op 12-7-1943 geregistreerd (Nationaal Archief 2.13.98 inv. 20). In Mühlberg kreeg hij een rechthoekig zinken plaatje met het krijgsgevangennummer 96459. Als zijn correspondentieadres gaf hij op de Javastraat 12 te Vlaardingen.

Mühlberg was voor de meeste Nederlandse krijgsgevangenen een zogenaamd “Durchgangslager”, een kamp waar men tijdelijk verbleef. Vanuit Mühlberg werden de mannen naar de Arbeitskommando’s gestuurd.

Hendrik is slechts enkele weken in Mühlberg gebleven en werd samen met nog een paar honderd andere Nederlandse soldaten aangewezen om te gaan werken in een Arbeitskommando van Stalag IV-c Wistgritz. Waarschijnlijk rond 15-8-1943 vertrok hij naar het Arbeitskommando van de “Südetenländische Treibstoff Werke” in Brüx in het Südetenland, het huidige Most in Tsjechië. De fabriek -die thans nog bestaat onder de naam Unipetrol- maakte uit bruinkool synthetische benzine en gas. Vanwege de fabricage van brandstoffen betrof het een bedrijf dat werkzaam was in de oorlogsindustrie.

Het werk dat de krijgsgevangenen in Brüx moesten verrichten bestond uit grondwerk, as storten, beton storten, kabels leggen en voor de vaklieden onder hen uit schilderen, timmeren, dakdekken, lassen en bankwerken. De werktijden waren van 05.30 tot 08.45, van 09.00 tot 12.15 en van 13.00 tot 18.00 uur, dus 10 ½ uur per dag.

De huisvesting in Brüx was zeer bekrompen. De mannen lagen met 24 op een kamer van ongeveer 5,5 bij 8 meter. De legering was tweehoog, houten bedstellen met houtwolmatras. Het kamp lag vlak naast de fabriek en werd hiervan alleen gescheiden door een weg en natuurlijk een prikkeldraadhek. Het gevolg van deze ligging was, dat het kamp herhaaldelijk bij de fabrieksbombardementen getroffen is. Daarbij zijn acht van de negen oorspronkelijk door Nederlanders bewoonde barakken verloren gegaan. Het huisvestingsprobleem werd daardoor op zeker moment bijzonder penibel en er waren tijden dat de mannen naar een onderkomen moesten zoeken op de grond in de kantine, waslokalen of bij anderen in de barak. Zoals in zoveel kampen ontstond ook in dit kamp weer een ware wandluizenplaag

Het kamp lag vlak naast de fabriek, zodat dit kamp meerdere malen het lot van de fabriek heeft moeten delen. Hoe het een krijgsgevangene verging tijdens een bombardement, is te lezen in het dagboek van soldaat Klaar Buitenhek. Hij schreef: “21 Juli 1944; Weer vooralarm. 1 minuut later groot alarm. Wij renden de fabriek weer af. Ik was samen met 2 Engelsen. We waren al kilometers ver van de fabriek, toen het ,,flak” begon te schieten. Wij zochten dekking in de greppels voor de scherven en opeens, ja hoor, daar ging de eerste lading bommen naar beneden. Wij renden weer verder naar andere greppels steeds gebukt lopend. Weer `n lading bommen naar beneden. Nu zelfs nog geen 10 meter van me af, vielen er bommen. Een hoop aardkluiten en zand en stenen kreeg ik boven op me. Weer verder gerend, steeds verder van de fabriek af, maar `t hielp niet, want de hele streek werd gebombardeerd. De vliegtuigen hoorden we laag over ons heen brommen. Scherven gierden door de lucht. En nu kwam de derde aanval. De grond dreunde onder de geweldige slagen van de bommen. Het korenveld waar ik in lag vloog in de brand en ik wist niet, hoe vlug ik daaruit moest komen. Granaatscherven en bomscherven vlogen rond. Nog `n vierde aanval kwam er `t regende bommen. De fabriek was één zwarte rookwolk waar grote steekvlammen uit kwamen. Ik ben doorgerend de bergen in tot boven op de top. Daar `s middags liggen rusten en `s avonds naar m’n Lager terug. In Kopits in `n café `n paar glazen bier gedronken”.

Op 5 maart 1945 en dus bijna een maand voor het einde van de oorlog, vond er een zeer zwaar bombardement plaats. Het was die dag koud en het had gesneeuwd. Nadat er luchtalarm was gegeven, was een colonne Nederlanders op weg vanuit hun onderkomen in Lager 17/18 ten zuidwesten van het fabrieksterrein van S.T.W., naar de Hochbau Bunker op het terrein van de fabriek zelf. Deze bunker was, samen met circa 6 andere, eind 1944 gebouwd en een deel van de Nederlanders had een speciaal toegangspasje voor deze bunker. Het was een voettocht van ongeveer 900 meter vanaf het kamp naar deze bunker. Die voettocht ging tussen de olieopslagtanks en langs chemische installaties die het doelwit waren van bombardementen. Bij de bunker moest iedereen door een vrij nauwe ingang. Vanwege de gevaarlijke tocht over het fabrieksterrein en de nauwe bunker, verkozen sommige Nederlanders liever een andere schuilplaats in het open veld, of in een van de ondergrondse mijngangen in de buurt.

De Hochbau bunker waarin de Nederlanders konden schuilen te midden van de verwoestingen van een bombardement (foto archief familie A. Probst).

De route naar de Hochbau Bunker werd opgetekend door soldaat Jacobus de Groot (kgf 107959) en is hieronder weergegeven.

De vluchtroute naar de bunker met de plaats van de bomtrechter (collectie familie De Groot).

In totaal 24 Nederlanders en minimaal 27 andere nationaliteiten verloren hier direct of indirect het leven. Hendrik bevond zich aanvankelijk onder de groep zwaar gewonden.

Uit gewaard gebleven aantekeningen van medekrijgsgevangene en vriend Antoon Roost (kgf 107112) blijkt dat Hendrik Valk op 8 april 1945 overleed (NIOD 244 inv 1376).

In het Nationaal Archief collectie 2.13.5220 inv. 80 bevindt zich een lijst van de overleden Nederlanders, waarin abusievelijk is vermeld dat Hendrik overleed op 8 maart 1945 in plaats van 8 april 1945. Het document vermeldt verder dat Hendrik Valk werd begraven op de krijgsgevangenen begraafplaats in het gehucht Tausch (bedoeld is Tschausch), graf nummer 408.

Nationaal Archief collectie 2.13.5220 inv. 80

De namen van de 24 Nederlanders die direct of indirect overleden als gevolg van het bombardement op Brüx van 5-3-1945:

1. Antwerpen, Cornelis Gleijn van (Kgf 105874). Geboren 25-6-1920 in Rotterdam, Soldaat R. Gren. overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-24.

2. Barends Johannes (Kgf 106728). 10-1-1916 geboren in Leiden, Soldaat R. Jagers overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-19.

3. Berg,Dirk van den (Kgf 96813). Geboren 27-3-1918 in Rotterdam, Soldaat 15 R.I. overleden 6-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-7.

4. Christians, Marikus (Kgf 107521). Geboren 21-2-1920 in Bellingwolde, Korporaal 12 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-25.

5. Cohen, Hermanus (Kgf 107983). Geboren 3-4-1918 in Amsterdam, Soldaat 5 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-22.

6. Draaij, Everardus Franciscus Hendrik (Kgf 106970). Geboren 28-10-1920 in Rotterdam, soldaat 11 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-23.

7. Ent Braat, Andries van der (Kgf 98058). Geboren 13-4-1914 in Nieuwkoop, Korporaal 3R. Genietroepen. overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-15.

8. Erenstein, Roelof (Kgf 107784). Geboren 19-11-1919 in Odoorn, Soldaat 5 R.I. overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-20.

9. Grinsven, Henricus Antonius van (Kgf 96881). Geboren 7-5-1919 in Rotterdam, Korporaal 15 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-3.

10. Hage, Barend Annanias (Kgf 96711). Geboren 1-7-1917 in Sint Maartensdijk, Soldaat 14 R.I., overleden 7-3-1945 in Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-11.

11. Janssen, Bernardus (Kgf. 107163), 6-5-1917 geboren in Groesbeek, Soldaat 11 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-18.

12.Jong, Pieter de (Kgf 105941). Geboren 24-2-1920 in Den Haag, Soldaat Regiment Grenadier, overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-8.

13. Kleijn, Christiaan Frederik (Kgf 97996). Geboren 29-1-1907 in Amsterdam, Soldaat 1R.Genietroepen, overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-13.

14. Kubber, Arij de (Kgf 96690). Geboren 15-3-1920 in Middelburg, Soldaat 14 R.I., overleden 6-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-6.

15. Kubber, Janus de (Kgf 96688). Geboren 11-10-1917 in Middelburg, Soldaat 14 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-5.

16. Lange, Petrus Corstianus de (Kgf 105978). Geboren 6-12-1913 in Delft, Soldaat Regiment Grenadier, overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-9.

17. Meer, Lieuwe van der (Kgf 106482). Geboren 8-4-1918 in Leeuwarden, Soldaat R.J., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-12.

18. Mittertreiner, Leonardus Johannes (Kgf 106516). Geboren 18-4-1914 in Den Haag, Soldaat R.J., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-14.

19. Nelissen, Arie Pieter (Kgf 98136). Geboren 8-10-1905 in Rotterdam, Soldaat 7 R.V.A., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-10.

20. Schwedler, Matthaeus (Kgf 97317). Geboren 9-10-1910 in Rotterdam, Soldaat 2 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-17.

21. Speek, Johan Jan Gerrit (Kgf 105648). Geboren 10-6-1909 in Lonneker, Korporaal R.Gr., overleden 6-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-4.

22. Steenstra, Simon (Kgf 107494). Geboren 11-2-1909 in Hoorn, Soldaat 12 R.I., overleden 5-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-16.

23. Valk, Hendrik (Kgf 96459). Geboren 15-5-1920 in Vlaardingen, Soldaat bij het Korps Motordienst (KMD), overleden 8-4-1945 te Brüx aan de gevolgen van letsel opgelopen op 5-3-1945. Hij is begraven in Tsjechoslowakije.

24. Verkuil, Hermanus (Kgf 98135). Geboren 28-8-1920 in Rotterdam, Soldaat 22 R.I., overleden 6-3-1945 te Brüx, begraven Nederlands Ereveld Salzburg B-1-21.