Arie Leendert Verhoef

Arie Leendert Verhoef, kortweg Arie, werd geboren op 22 mei 1917 in Schelluinen. Hij was één van de acht kinderen van Arie Verhoef en Lena de Kreij. Hij trouwde op 14 september 1939 met Arigje van Gent. Zij gingen in Hoornaar wonen, waar op 22 januari 1940 hun dochter Willemke Lena werd geboren. Op 3 mei 1943 werd hij geëxecuteerd; in Rotterdam of op de Waalsdorpervlakte.

Arie Verhoef met vrouw en dochter

Arie Leendert was rietvlechter van beroep. Hij kwam uit een ‘rood nest’ en was lid van de Nederlandse Vereniging van Fabrieksarbeiders(sters). Hij was lid van de mondaccordeonvereniging DOK in Schelluinen en van de plaatselijke toneelclub. Al als kind was hij lenig en watervlug. Toen er in Schelluinen een acrobaat optrad die zich heel klein kon opvouwen en zo in een kistje paste, riep de jonge Arie: ‘dat kan ik ook!’. En tot stomme verbazing van de acrobaat, vouwde Arie zich in hetzelfde kistje. Tot genoegen van de omstanders. Dit verhaal ging het hele dorp en omgeving rond.

De Melkstaking april / mei 1943.

In de dagbladen die eind april 1943 verschenen werd een bekendmaking opgenomen van Wehrmachtbefehlshaber generaal Christiansen dat alle voormalige Nederlandse militairen zich moesten melden. Zij zouden opnieuw krijgsgevangen worden genomen. De beroepsofficieren waren, voor zover niet ondergedoken, al een jaar eerder krijgsgevangen gemaakt.

De bezetter wilde zoveel mogelijk weerbare mannen uit Nederland wegwerken. Vanwege de invasiegevaren en om hen tewerk te kunnen stellen in Duitsland. Daar kwam men dringend arbeidskrachten tekort. Het gingom 300.000 militairen, waarvan slechts 8.000 zich meldden.

Luttele uren na het bekend worden van dit bericht braken her en der in Nederland spontaan stakingen uit. In de oorlogsgeschiedenis heet deze crisis de April / mei staking. Maar vanwege het grote aandeel dat de boeren en melkophalers hierin gehad hebben door de melk niet aan de fabrieken te leveren om zodoende de voedselvoorziening in het honderd te laten lopen, kreeg ze onder het gewone volk de naam van Melkstaking. Opvallend is, dat grote steden als Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht behoorlijk verstek lieten gaan, terwijl het platteland het voortouw nam. Waarschijnlijk speelde hier de angst mee voor represaillemaatregelen zoals bij de Februaristaking in 1941. En het bombardement van Rotterdam had hier natuurlijk ook voor verse littekens gezorgd.

Verwoest Rotterdam met linksboven de Laurenskerk na het bombardement op 14 mei 1940

Bij machinefabriek Stork in Hengelo werd voor het eerst gestaakt op 29 april 1943. Storks telefoniste Femy Efftink begon bedrijven in de regio te bellen en al snel staakten er in Twente 21.000 arbeiders. Ook daarna werd binnen korte tijd op veel plekken in heel Nederland gestaakt.

In de Alblasserwaard volgden de scheepswerven langs de Noord en Lek, De Vries Robbé in Gorinchem. De melkophalers lieten hun paarden op stal. De boeren verkochten melkpintsgewijs in hun omgeving; het teveel stortten ze in de sloot. Omdat er geen melk geleverd werd, bleven de melkfabrieken gesloten. Het personeel van de melkfabrieken Amilko in Gorinchem en De Graafstroom in Bleskensgraaf legden al direct aan het begin van de staking het werk neer. De Samenwerking in Giessen-Nieuwkerk was nog in bedrijf. Toen dit bekend werd, ging een aantal jonge mannen uit Hardinxveld op de fiets naar dat bedrijf om het personeel over te halen het werk ook hier neer te leggen.

Ook een groep jonge mannen uit Hoornaar vertrok naar De Samenwerking, want deze moest ook plat. Onder hen de twee vrienden Arie Verhoef en Wout Slob. De mensen in Hoornaar waarschuwden de stakers de zaak vooral niet op de spits te drijven, maar de mannen kenden op dat moment geen gevaar. Onderweg werd een melkwagen tot stoppen gedwongen. Wout Slob plaatste zijn klomp voor het wiel en de anderen haalden de melkbussen van de wagen. In Giessen-Nieuwkerk sloten beide stakingsgroepen uit Hardinxveld en Hoornaar zich aaneen en na het sneuvelen van enkele ruiten ging inderdaad melkfabriek De Samenwerking plat.

De Duitse reactie op de stakingen liet niet lang op zich wachten. Rauter, de belangrijkste vertegenwoordiger van de SS in Nederland, besloot de staking hardhandig neer te slaan. Zowel de SS als de Polizei kregen de opdracht te schieten als meer dan vijf personen samenschoolden.

Arie Verhoef en Wout Slob uit Hoornaar hadden stakingsoproepen op zak en deelden die uit aan de omstanders. Voor het huis van een NSB’er die ook lid was van de WA en de Landwacht, werd het Wilhelmus gezongen. De dag daarop, op zondag, verscheen de SD in Giessen-Nieuwkerk. Zij namen verhoren af en vertrokken daarna richting Hoornaar. De verrader K.V. uit Hardinxveld was hun gids. ’s Avonds laat werd een aantal mannen van hun bed gelicht. Arie Verhoef, Wout Slob, wagenmaker Hendrik Beems, kolenboer Gerrit Verspui, Maarten Hooikaas, Martinus Kwakernaak en Wout de Ridder werden naar Rotterdam overgebracht en op het hoofdkwartier van de SD aan de Heemraadsingel verhoord. Beems, Hooikaas en Kwakernaak mochten weer naar huis. Gerrit Verspui en Wout de Ridder kwamen in concentratiekamp Vught terecht en werden enkele maanden later vrijgelaten.

Arie Verhoef en Wout Slob werden op 3 mei 1943 om 17.35 uur ‘als raddraaiers bij een samenscholing en onruststokers in Giessen-Nieuwkerk’ ter dood veroordeeld. Hun vonnis werd nog diezelfde dag, om 20.50 uur, voltrokken. Beiden kregen nog de gelegenheid een afscheidsbrief aan hun familie te sturen.

De originele brief is slecht leesbaar. De tekst luidt:

Rotterdam, 3 mei 1943

Lieve vrouw en dochter ik ben helaas snel van u weggerukt en het standgerecht heeft de doodstraf geëist. Lieve vrouw wilt u Willy altijd laten weten dat ik haar Vader ben geweest en belooft aan mij in gedachten dat u altijd aan mij zult blijven denken.

In het hiernamaals hoop ik u weer te ontmoeten. Lieve vrouw de slag is zwaar voor u, maar ik ben gevallen, door het noodlot achterhaald. En door de onwetendheid van mij van de Duitse Wetten.

Lieve vrouw en Willy nog vele kussen en ik zal sterven met u op de lippen, dag lieve vrouw en dag lieve Wily. Breng Moeder van mij de tijding. Dag allemaal tot ziens in de hemel, daar hoop ik u te ontmoeten, vele kussen daag.

A. Verhoef

Waar zijn lichaam begraven werd, is tot op heden niet bekend. In Hoornaar herinnert een monument aan de kerkmuur aan zijn dood. Elk jaar wordt daar op 4 mei een krans gelegd.

Het oorlogsmonument in Hoornaar

Zo werden dorpen en steden in de Alblasserwaard en heel Nederland in rouw gedompeld door de keiharde reacties van de bezetter en kregen alle Nederlanders, dus niet alleen joden en verzetsmensen, te maken met terreur. In Hoornaar werden de afscheidsbrieven van Arie Verhoef en Wout Slob door veel mensen overgeschreven en met hun foto’s verspreid. Vooral in Hoornaar was de verslagenheid groot. Er waren veel mensen die niet geloofden dat Arie Verhoef dood was. Ze dachten dat iemand die zo lenig en vlug was, wel had kunnen ontsnappen aan de Duitsers. Helaas…

In het gedenkblad ‘Onze gevallenen en onze gevangenen 1940-1945’ van de vakbond werd het onderstaande bericht over Arie Verhoef opgenomen.

Er vielen bij de Melkstaking in totaal 400 gewonden en 95 dodelijk verwonde slachtoffers. Uiteindelijk zijn 80 mensen standrechtelijk geëxecuteerd. De doodvonnissen werden snel uitgevoerd. De namen van de slachtoffers werden op affiches bekendgemaakt om de bevolking te intimideren. Ook kwamen veel mensen in Vught terecht. De staking eindigde op 5 – 6 mei 1943. Door de spontane stakingen, gevolgd door de Duitse terreur, nam het verzet in Nederland sterk toe. In de illegale krant Trouw werd gezegd: “de vijand heeft thans het masker afgeworpen. De mythe van grootmoedigheid van de Führer is ten einde. Erkend wordt nu door de Duitschers wat wij zijn: vijanden en niet een deel van de Groot-Germaansche Gemeenschap”.

Bekendmaking van de veroordeling

Bronnen:

Verzetsmuseum Amsterdam
Drie dorpen in oorlogstijd, door M.W. Schakel
De Waard in oorlogstijd deel I, door A. Korpel