Hendrik de Vries

Dat je zelf geen enkele herinnering hebt aan je vader. Dat er vanuit jouw omgeving nauwelijks herinneringen over hem zijn doorgegeven. Voor veel mensen van na de oorlog is dat nauwelijks voorstelbaar. Voor Grietje de Vries is het de dagelijkse realiteit in haar leven. Toen haar vader Hendrik de Vries in september 1942 werd opgepakt vanwege verzetsactiviteiten was ze een baby van een half jaar. Anderhalf jaar later, op 24 april 1944, werd hij op de Waalsdorpervlakte gefusilleerd. Haar moeder praatte daarna nauwelijks over wat haar vader was overkomen, hoewel ze veel van hem had gehouden. Na het overlijden van haar moeder vond Grietje in de nalatenschap papieren, die iets meer vertelden over leven en sterven van Hendrik de Vries.

Een popje dat Hendrik beschilderde en aan Grietje gaf.

Hendrik de Vries was beeldschilder. Hij beschilderde beelden en beeldjes, die daardoor een veel levendiger uitstraling kregen. In de jaren dertig was hij getrouwd met een Duitse. Dat huwelijk was in 1941 in een scheiding geëindigd. Korte later trouwde hij met Jopie Zoetendorp. Zij was toen al zwanger van Grietje. Ze waren gelukkig en Hendrik beschouwde de geboorte van zijn dochter als het grootste geluk in zijn leven.

Grietje op de arm van haar moeder.

Ondertussen waren de tijden zorgelijk. Na twee jaar oorlog was wel duidelijk wat de Duitsers in hun schild voerden en Hendrik trok daar de consequenties uit. Hij was communist, wilde op zijn manier de wereldvrede bevorderen, besefte dat het nazidom die wereldvrede alleen maar in de weg kon staan en koos voor het verzet. Op zich was het allemaal niet zo schokkend, al had je er wel veel moed voor nodig. Folders rondbrengen. Brandstichten om de bezetter dwars te zitten. Het was genoeg om hem op de radar van de Duitsers te krijgen en die pakten hem in september 1942 op. Hij verdween in het gevang. Eerst op de Weteringschans in Amsterdam, later in Utrecht, nog weer later in het zogeheten Oranjehotel in Scheveningen. Zijn vrouw bezocht hem zo veel dat kon.

Over het Oranjehotel bestaat een boekje. Op de voorpagina daarvan staat:

“In deze bajes

Zit geen gajes

Maar Hollands glorie

Potverdorie…”

Het boekje zelf bevat het verhaal van een gevangene. Een trieste geschiedenis van willekeur en geweld. Van mensen voor wie het Oranjehotel een doorgangshuis was richting het concentratiekamp of het vuurpeloton. Maar het is ook het verhaal van mensen, die door dat alles heen trachtten mens te blijven en daarin slaagden. De gevangene uit het boekje bracht het er levend van af. Hendrik de Vries niet. Twee medegevangenen, ook nog relatief jonge mensen, werden met hem ter dood gebracht. We lezen elders van hen, dat ze zelfs in het zicht van de dood hun verzetsprincipes niet waren vergeten. Geen nazi kon hen van die principes afbrengen.

Tegelijk was Hendrik de Vries een zachtmoedig mens. Hij hield zijn vrouw nadrukkelijk buiten zijn verzetsactiviteiten. “Als ik je niks vertel, weet je niks en da’s maar beter.” Grietje de Vries hoorde van haar oom Wouter hoezeer hij op haar vader gesteld was. Haar oudere neef Klaas vertelde haar over logeerpartijen. Dan gingen Klaas en Hendrik samen vissen, fietsen en wat niet al. “Hij was gek op hem.”

Grietjes moeder kreeg na de oorlog een relatie waaruit nog drie kinderen werden geboren. “Maar ze heeft het altijd moeilijk met vaders dood gehad. Hij was de man in haar leven. Hij wilde vrede in de wereld, zei ze over hem. Daar kwamen zijn communistische opvattingen vandaan. Ook toen hij in het verzet ging, ging het om een betere samenleving.”

Afscheidsbrief aan Jopie en Grietje.

Een family man, dat was hij ook. Voordat gevangenen werden gefusilleerd mochten ze kiezen, een laatste maaltijd of het recht op een laatste brief aan geliefden. Uiteraard koos Hendrik voor het laatste. Het is een ontroerend afscheid van zijn vrouw en zijn kind. Het is ook een getuigenis van hoe hij in de wereld stond en hoe hij voor zijn principes stond. De brief is bewaard gebleven en ligt nu in een vitrine van het Nationaal Monument Oranjehotel.

Zoals gezegd, heel veel weet Grietje de Vries niet van haar vader. Pas een jaar of twintig geleden, na het overlijden van haar moeder, werden er tipjes van sluiers opgelicht. Het bracht haar tot het besluit om haar vader te laten herbegraven op het Nationaal Ereveld Loenen op de Veluwe. Zo probeerde ze hem een plaats te geven, hem bij de levenden te laten voortbestaan.

Nog een bijzonder detail. Onder de overlijdensadvertentie van Hendrik de Vries staat een Bijbeltekst. Dat is best opvallend voor een communist, maar geloof en een krachtige maatschappelijke overtuiging sloten elkaar in het geval van Hendrik de Vries niet uit. Het is een tekst uit Mattheus 25, het 45e vers. “Dan zal Hij hun antwoorden en zeggen: Voorwaar ik zeg u: voor zoo veel gij dit een van deze minsten niet gedaan hebt, zoo hebt gij het Mij ook niet gedaan.”

Grietje koestert de bijbeltjes van haar vader, moeder en haar zelf.

Of zijn inspiratie nu van Jezus kwam, van Marx of van allebei; Hendrik de Vries maakte de juiste keuzes. Ook toen hij daarvoor de hoogste prijs moest betalen.