Een steen op de joodse begraafplaats in Apeldoorn vermeldt de namen van een echtpaar en twee dochters. Het lijkt een graf, maar dat is het niet. Het is een klein herinneringsmonument. De graven van Jacob en Elisabeth Wijler bevinden zich op Ereveld Loenen. De twee dochters hebben geen graf: zij zijn op 21 januari 1943 in Auschwitz vergast.Tot 1940 was dit een gelukkig gezin. Jacob Wijler was leraar Frans aan de Koninklijke HBS en het gymnasium in Apeldoorn. Dochter Rose Hélène had net haar gymnasiumdiploma gehaald en Martha Rose was onderwijzeres. Op 22 november 1940 werd Wijler ontslagen, omdat hij 'van Joodschen bloede was'. De Wijlers zaten niet bij de pakken neer. Zo werd Martha Rose tijdelijk onderwijzeres aan de joodse lagere school en Wijler gaf thuis les, o.a. aan joodse leerlingen die niet meer tot de middelbare school werden toegelaten. Toen de maatregelen tegen de joden steeds dreigender werden, besloot het gezin onder te duiken. Dat gebeurde na de zomervakantie van 1942. Omdat er geen onderduikadres was voor vier personen, werd het gezin gescheiden. De meisjes doken onder in Apeldoorn, vader en moeder werden in een turfschip door het Apeldoorns Kanaal naar Epe gevaren. Daar droeg men ze in grote rieten manden het huis binnen van een kantonnier van Rijkswaterstaat. Het contact met de meisjes werd onderhouden met brieven. Die briefwisseling stopte abrupt in januari 1943. Kort daarna hoorden Wijler en zijn vrouw dat hun dochters waren verraden en afgevoerd naar Westerbork.Wijler en zijn vrouw wilden na dit bericht niet verder leven. Ze hebben dat ook gezegd tegen de kantonnier en zijn vrouw. Altijd was er daarna iemand aanwezig om te voorkomen dat ze zelfmoord zouden plegen. Maar op 2 maart 1943 was de familie even naar een buurtfeestje en bij thuiskomst waren de Wijlers verdwenen. Op tafel vonden de helpers de trouwringen en twee afscheidsbriefjes, waarin stond dat ze het kanaal waren ingelopen. Het was uiteraard onmogelijk hiervan aangifte te doen. Pas op 23 maart werd het lichaam van Wijler gevonden bij Heerde, zijn vrouw werd uit het water gehaald in de gemeente Epe. Omdat de identiteit niet kon worden vastgesteld, werden ze anoniem begraven, Wijler in Heerde, zijn vrouw in Epe. Het graf van mevrouw Wijler werd kort na de oorlog op naam gebracht. Dat duurde bij haar man tot 1958.Pas in 2002 werd hun levensgeschiedenis gereconstrueerd en op 12 en 20 augustus werden Wijler en zijn vrouw naast elkaar herbegraven op het ereveld. B 398 en 399.Bron Elk mens telt, een rondgang over Ereveld Loenen Sluiten

Elisabeth Wijler-Kolthoff was getrouwd met Jacob Wijler en woonde in Apeldoorn. Dochter Rose Hélène had net haar gymnasiumdiploma gehaald en dochter Martha Rose was onderwijzeres. Jacob Wijler was leraar Frans aan de Koninklijke HBS en het gymnasium en werd op 22 november 1940 ontslagen, omdat hij 'van Joodschen bloede was'. De Wijlers zaten niet bij de pakken neer. Zo werd Martha Rose tijdelijk onderwijzeres aan de joodse lagere school en Wijler gaf thuis les, o.a. aan joodse leerlingen die niet meer tot de middelbare school werden toegelaten.

Toen de maatregelen tegen de joden steeds dreigender werden, besloot het gezin onder te duiken. Dat gebeurde na de zomervakantie van 1942. Omdat er geen onderduikadres was voor vier personen, werd het gezin gescheiden. De meisjes doken onder in Apeldoorn, vader en moeder werden in een turfschip door het Apeldoorns Kanaal naar Epe gevaren. Daar droeg men ze in grote rieten manden het huis binnen van een kantonnier van Rijkswaterstaat. Het contact met de meisjes werd onderhouden met brieven. Die briefwisseling stopte abrupt in januari 1943. Kort daarna hoorden Wijler en zijn vrouw dat hun dochters waren verraden en afgevoerd naar Westerbork.

Wijler en zijn vrouw wilden na dit bericht niet verder leven. Ze hebben dat ook gezegd tegen de kantonnier en zijn vrouw. Altijd was er daarna iemand aanwezig om te voorkomen dat ze zelfmoord zouden plegen. Maar op 2 maart 1943 was de familie even naar een buurtfeestje en bij thuiskomst waren de Wijlers verdwenen. Op tafel vonden de helpers de trouwringen en twee afscheidsbriefjes, waarin stond dat ze het kanaal waren ingelopen. Het was uiteraard onmogelijk aangifte te doen. Pas op 23 maart werd het lichaam van Wijler gevonden bij Heerde, zijn vrouw werd uit het water gehaald in de gemeente Epe. Omdat de identiteit niet kon worden vastgesteld, werden ze anoniem begraven, Wijler in Heerde, zijn vrouw in Epe. Het graf van mevrouw Wijler werd kort na de oorlog op naam gebracht. Dat duurde bij haar man tot 1958.

Pas in 2002 werd hun levensgeschiedenis gereconstrueerd en op 12 en 20 augustus 2002 werden Wijler en zijn vrouw naast elkaar herbegraven op het Nederlands ereveld Loenen.

Sluiten