Schelte Wouters

Soerabaja 12 december 1941. De dag waarop de reservisten van het KNIL werden gemobiliseerd. Kort na de Japanse aanval op Pearl Harbor en daags nadat ook Nederlands-Indië betrokken raakte bij de oorlog in Azië. Mijn opa, dan 41 jaar oud, is één van die reservisten. Op die dag in december, een dag van haastig afscheid nemen, kreeg hij van de legerdominee een klein exemplaar van Het Nieuwe Testament: Voor Vader Wouters met 's Heeren Zegen! Altijd bij u dragen en vaak in lezen! Mijn opa droeg het altijd bij zich en las er vaak in. In ieder geval op het moment van de capitulatie (8 maart 1942) en gedurende zijn krijgsgevangenschap op de scheepswerf Harima in Japan: het Harimakamp nabij Osaka. Onder de opdracht van de dominee schreef mijn opa in potlood zijn naam en het nummer 184. Zijn handschrift vind je in het hele boekje terug: veel data, namen en onderstrepingen. Zelfs gedroogde blaadjes van de Japanse kers bewaarde hij.Mijn opa haalde de bevrijding van Nederlands-Indië niet. Hij overleed op 22 maart 1944, 42 jaar oud. Dit Nieuwe Testament is bij mijn weten het enige bezit van mijn opa dat het Rode Kruis aan mijn oma overhandigde. Ik blader vaak in het boekje en probeer nog steeds zijn aantekeningen te ontrafelen. Wat mij vooral trof was de simpele vermelding van de naam en verjaardag van zijn oudste zoon (mijn vader, die ook Schelte heette), ergens achterin. Op zo'n moment moet het gemis van zijn gezin het heftigst zijn geweest. Mijn vader kreeg op zijn 15e verjaardag in 1947 zijn vaders exemplaar van het Het Nieuwe Testament. Ik kreeg het weer van hem. Eens geef ik het door aan Julian, mijn zoon. Nu kan ik er nog geen afstand van doen. Als op 15 augustus wordt gevlagd voor die andere bevrijding, is het op het ereveld Menteng Pulo in Jakarta ook even stil.Patrick WoutersNoot Over de omstandigheden waaronder mijn opa en vele andere krijgsgevangen hebben geleefd, schreef Dick Visker (1916-2013) het boek Harima 1942 - 1945 400 Nederlanders in Japans Krijgsgevangenschap. Dick Visker heeft mijn vader en ik in 1995 veel bijzonderheden verteld over de ziekte en overlijden van mijn opa. In 1996 ontmoetten we tijdens een reünie van het Harimakamp, kampgenoten van mijn grootvader.Over de onzekere dagen in Soerabaja december 1942 is te lezen in Soerabaja, Beeld van een stad (Uitgeverij Asia Maior), redactie: A.C. Broeshart, J.R. van Diessen, R.G. Gill en J.R.Zeydner. Sluiten

Mijn opa van vaderskant heb ik nooit gekend. Uit een handvol foto’s blijkt de familiegelijkenis. Hij werkte bij Apotheek De Vriendschap in Soerabaja, waarvan zijn zwager directeur was. Met zijn gezin woonde hij begin jaren dertig linksboven de apotheek. De foto’s van vroeger laten niet zien, dat aan die gelukkige, onbezorgde dagen gauw een einde zou komen. Mijn opa werd begin december 1941 bij algemene mobilisatie voor de militaire dienst opgeroepen en ingedeeld als landstormsoldaat eerste klasse bij het Wapen der Infanterie IIe Landstorm Bataljon in Soerabaja. Na de capitulatie van Nederlands-Indië op 8 maart 1942, worden de soldaten tijdelijk gevangen gehouden op het jaarmarktterrein in Soerabaja. Het is daar dat mijn oma en hun kinderen zo nu en dan een glimp van hem opvangen. Meer ook niet. Na een korte internering in de Changi-gevangenis in Singapore, begint een vreselijk transport met de Kamakura Maru naar de scheepswerf Harima bij Osaka, waar ze in de winter van 1942 worden tewerkgesteld. Hij zal zijn gezin nooit meer terugzien. Mijn opa overlijdt in Japans krijgsgevangenschap op 43 jarige leeftijd in 1944. Bijna een halve eeuw lang heeft mijn familie niet geweten wat hem was overkomen. Vlak voor mijn vakantie naar Indonesië in 1993, kwam ik per toeval in contact met de Oorlogsgravenstichting in Den Haag. Zij wisten mij te vertellen dat de laatste rustplaats van mijn opa zich bevindt op Ereveld Menteng Pulo in Jakarta. De Oorlogsgravenstichting heeft hierover mijn oma in 1962 een brief gestuurd. Deze brief is nooit door mijn (in 1981 overleden) oma ontvangen. Zou de brief in het contractpension waar zij indertijd woonde, zijn 'zoekgeraakt'?Dagboek: Jakarta, 25 september 1993De Bluebird taxi brengt mij naar het Ereveld Menteng Pulo. Om het ereveld te bereiken, passeer je eerst de Islamitische en Christelijke begraafplaats. Tussen de graven wonen mensen en er zijn kraampjes gestald. De bewoners kijken mij lang na als de taxi over het kerkhofterrein rijdt. Dan duikt plots de witte toegangspoort en de kerktoren van Ereveld Menteng Pulo op. Ik kan een gevoel van opwinding niet onderdrukken. De taxichauffeur belooft me na een uur op te halen zodat ik rustig de tijd heb de laatste rustplaats van mijn opa te bezoeken. De poort is gesloten, bezoekers moeten zich via het luiden van de bel melden. De bel galmt over het terrein. Geen reactie. Het blijft lang stil. Even denk ik dat ik voor niets gekomen ben. Het zweet breekt me aan alle kanten uit. Gelukkig komt na verloop van tijd een vriendelijke wachter de poort openen. Na de registratie loop ik direct naar het Columbarium. Ik hoef niet geleid te worden. Ik lijk de weg te kennen. Loop recht op mijn doel af, links en rechts van mij witte kruizen. Ik lees de naam onder de urn met de stoffelijke resten van mijn opa. De herkenning ontroert me. De urnengalerij laat een diepe indruk achter. Wat is het hier mooi. Een bijzondere plek in een hectische stad. Jakarta werkte al gauw op mijn zenuwen, maar deze oase van rust doet dat alles vergeten. Ik plaats een zijden roos en een foto van mijn opa bij de urn, film en maak foto’s voor thuis. Als ik het ereveld verlaat, zie ik pas de skyline van Jakarta opdoemen. De taxichauffeur komt niet opdagen, maar dat geeft niets, ik heb gezien waarvoor ik gekomen ben.Dagboek: Surabaya, 8 oktober 1993Op Ereveld Kemban Kuning, blader ik door de registers van de Christelijke begraafplaats. Ik ben op zoek naar het graf van mijn overgrootmoeder van vaderskant. De vriendelijke medewerkers van de begraafplaats zijn zeer behulpzaam. Binnen een mum van tijd vinden we haar kaart. Het graf van mijn overgrootmoeder is gauw gevonden. Het ziet er goed onderhouden uit. Iemand moet de zorg van dit graf op zich hebben genomen. Bij het graf worden we omringd door nieuwsgierige mensen. Een jongen volgt mij met belangstelling. Als ik foto’s heb gemaakt en aanstalten maak om weg te gaan, komt hij aangerend. “Please, mister, you wait.” Er is op de begraafplaats een familielid dat mij wil ontmoeten. Welk familielid dan? In de verte komt een oud vrouw aangelopen. Zij blijkt de weduwe te zijn van een jonger broertje van mijn oma die vandaag op de verjaardag van haar overleden man een bezoek aan zijn graf heeft gebracht. Als ik haar vertel wie ik ben omhelzen we elkaar. Voor ons beiden is deze ontmoeting een lot uit de loterij.Patrick Wouters Sluiten