Wilhelmus Lambertus van de Wijngaert

Wim (Wilhelmus Lambertus) van de Wijngaert werd op 21 augustus 1925 geboren in Apeldoorn. Op 11 januari 1944 is hij overleden in Braunschweig in Duitsland.Wim is de oudste van een Katholiek gezin met zeven kinderen. Zijn ouders zijn Johannes Hubertus van de Wijngaert, geboren op 29 maart 1897 in Rotterdam en Laurentia Alberta Maria Jongebloed, geboren op 4 februari 1900 in Winschoten.

Familie Van de Wijngaert

In 1938 verhuist het gezin van Apeldoorn naar Maastricht waar vader is aangesteld als belastinginspecteur. Ze gaan wonen in de Aylvalaan 32. Het huis in de Aylvalaan is hoog, diep en smal. De begane grond heeft drie kamers achter elkaar: een serre, een middenkamer en een salon. Een lange gang naast de drie kamers leidt naar de keuken.

Het gezin heeft het goed. Dagelijks halen de kinderen voor vader tien sigaren van zes cent. Op zaterdag komen er tien sigaren van acht cent. Vader rookte ze bij een hoog opgestookte kachel met een kopje koffie. Regelmatig eet het gezin vlaai bij de lunchroom van Vroom & Dreesmann. Wim is in die tijd actief bij Scouting. Op z’n 12e mag hij naar de vijfde Wereld Jamboree in Vogelenzang in Noord-Holland.

In het gezin zijn er duidelijk gescheiden rollen: de meisjes helpen mee in het huishouden. Er gelden strikte regels voor bijvoorbeeld het dekken van de tafel en het poetsen van schoenen. Alles moet heel precies en volgens de regels van vader. De jongens hebben meer vrijheid: zij bouwen vliegtuigen die ze van de Sint-Pietersberg laten afzweven. Wim is gefascineerd door scheikunde. Hij heeft een eigen plek om te werken. Daar staan alle reageerbuisjes keurig met de etiketten precies recht naar voren. Alles even net en opgeruimd. Wel doet Wim proefjes die het huis regelmatig in een vreselijke stank hullen. Studeren is belangrijk. Via de boekhandel van een nicht van vader (tante Bertha en later tante Leentje) krijgen ze alle schoolboeken die ze nodig hebben. ’s Winters zitten vader en de kinderen na het eten in de middenkamer aan de grote tafel. Zodra de meisjes klaar zijn met de afwas en het stoppen van sokken met de uitgehaalde wol van een oude trui gaat Vader aan het werk en de kinderen maken hun huiswerk.

Vader helpt bij het maken van huiswerk, al is dat voor de kinderen geen onverdeeld genoegen: ‘Als je het niet snapte werd je uitgemaakt voor stommeling’. Op zulke momenten zijn de kinderen echt bang van hun zeer strenge vader. Wim heeft hier geen last van. Hij haalt negens en tienen op de H.B.S. vlak bij hun huis. Hij heeft het precieze karakter van zijn vader. Wim heeft helaas vaak hoofdpijn. Hij trekt zich dan terug in een donkere kamer. Zijn broertjes en zusjes noemen Wim 'Opa' omdat hij zich zo ouwelijk gedraagt.

Al op zijn 17e gaat Wim Scheikunde studeren aan de Universiteit van Amsterdam. Hij woont in bij de familie Salomons op de Van Breestraat 190HS. Hij schrijft regelmatig naar huis. Het studentenleven is druk maar het bevalt hem goed.

Vanaf maart 1943 eist de Duitse bezetter dat studenten een loyaliteitsverklaring tekenen. In deze verklaring moeten studenten beloven dat ze zich onthouden van elke tegen de Duitse gerichte handeling. Net als veel andere studenten van de UvA weigert Wim de loyaliteitsverklaring te tekenen. Hij duikt onder maar houdt het niet vol. Het is te rommelig en te onzeker voor de precieze Wim. De Arbeitseinsatz is het enige alternatief. Ondanks het feit dat hij pas 17 is komt hij er niet onderuit.

Wim (middelste) met studenten

Met 3700 andere studenten komt hij terecht in Kamp Erica in Ommen. Hij slaapt in een van de tenten. Na acht dagen vertrekt hij naar Duitsland waar hij in de Volkswagen fabriek onderdelen voor vliegtuigen moet maken.

Tijdens zijn verblijf in Duitsland krijgt hij tot twee maal toe een infectie. Eerst aan zijn vinger, later aan zijn been. In december 1943 wordt hij opgenomen in het ziekenhuis van Braunschweig met Difterie. De bacteriële besmetting van zijn luchtwegen leidt tot ernstige complicaties. De artsen zijn te laat met behandelen waardoor er niets meer te redden valt. Omdat Wim op zijn hemd een Katholieke medaille draagt wordt er een priester bij geroepen. Hij ontvangt de laatste sacramenten terwijl zijn ouders plannen maken om in allerijl naar Duitsland af te reizen. Ze zijn echter te laat: op 11 januari 1944 overlijdt Wim op achttienjarige leeftijd.

In Maastricht horen de broers en zussen het nieuws van Wims overlijden tijdens een lunch. Veel aandacht is er niet voor de kinderen: ze krijgen een dag vrij van school maar verder blijven ze met hun eigen vragen en verdriet zitten. De ouders van Wim gaan alsnog naar Duitsland maar worden onderweg overvallen door een bombardement. In hun schuilplaats wordt "Auslander aufstehen!” geroepen maar ze blijven zitten en vervolgen hun reis.

Graf in Braunschweig

Wim wordt in Braunschweig begraven in gewijde grond. Na de oorlog laten zijn ouders een granieten steen plaatsen op het graf. Later wordt het graf (zonder medeweten van de familie) verplaatst naar de erebegraafplaats in Loenen. De gebeurtenis rakelt veel verdriet op maar uiteindelijk heeft de familie er vrede mee. De steen uit Braunschweig is later gebruikt voor het monument op de H.B.S. waar Wim op heeft gezeten in Maastricht. Naast Wim, hebben nog 26 kinderen van de school de oorlog niet overleefd. Het monument is in 1955 onthuld door de vader van Wim.

Mijn vader heeft nooit veel verteld over zijn oudste broer Wim. Ik wist alleen dat hij tijdens de oorlog in Duitsland is overleden. In de zomer van 2019 heeft mijn tante Fiet haar herinneringen aan Wim met mij gedeeld. Naast een schets van het leven in de jaren dertig vertelde ze me over ‘de brieven van Wim’. Er zou een stapel brieven van Wim zijn maar ze wist niet waar. Tante Wies zou ze hebben gegeven aan ‘iemand die er studie van wilde maken’. Op goed geluk heb ik contact opgenomen met het NIOD. Zij bleken niet alleen de hele stapel brieven te hebben maar ook een map vol foto’s, schoolrapporten, bonnenboekjes en andere persoonlijke bezittingen. Met deze materialen heb ik een boekje gemaakt. In dit boekje heb ik geprobeerd om, op basis can deze persoonlijke bezittingen en de verhalen van Tante Fiet, een beeld te schetsen van het korte leven van Wim. Gaandeweg heb ik Wim (‘Opa’) leren kennen als een zeer nauwgezette, slimme en optimistische jongen. Ik had hem een langer leven gegund en hoop dat dit boekje zijn korte leven recht doet. Neem contact op als je geintesseerd bent in een kopie van het boekje.

Deventer, februari 2020
Lidwien van de Wijngaert.