Christianus Wilhelmus Vagevuur

Van de bijna 9 miljoen inwoners, die Nederland in 1940 telde, was de overgrote meerderheid niet gelukkig met de komst van de nazi—bezetters. Dat is wel zeker. Maar voor de meeste Nederlanders was de oorlogstijd vooral een tijd van overleven. Het Nationaal Comité 4 en 5 Mei stelde in 2006 op grond van onderzoek dat circa 5% van de Nederlandse bevolking actief verzet pleegde, maar dat ook 5% van de bevolking met de Duitsers meewerkte. Dat laatste kon op verschillende manieren. Er zijn Nederlanders aan het Oostfront gesneuveld, maar er waren er ook, die actief meewerkten aan het opsporen en elimineren van verzetsstrijders. Chris Vagevuur was een van hun slachtoffers.

Chris Vagevuur was op 11 mei 1919 geboren in Enschede. Hij groeide op in een degelijk katholiek gezin. Thuis waren ze anti-Duits. Een broer van Chris had al eens een poosje gevangen gezeten.

Er waren er in Enschede meer anti-Duits, want de plaatselijke pastoor, Jacobus Schaafs, ging op de preekstoel flink tekeer tegen nazi’s en NSB’ers. Hij weigerde de mis te lezen voor in Rusland gesneuvelde soldaten en werd daarom in 1942 gearresteerd. Toen hij na zes weken vrij kwam, was dat op voorwaarde dat hij zou inbinden, maar dat deed hij bepaald niet. In 1943 werd hij opnieuw gearresteerd. Hij kwam in concentratiekamp Dachau terecht, waaruit hij op 29 april 1945 werd bevrijd. Kortom, Pastoor Schaafs gaf zijn parochianen heldere boodschappen mee. De plaatselijke Kapelaan Piet van den Brink was een blije, ongecompliceerde man, die besefte welk kwaad het nazidom vertegenwoordigde. Rondom hem ontstond een verzetsgroep, waar Chris al gauw deel van ging uitmaken. Het ambt bood Van den Brink een dekmantel voor zijn verzetsactiviteiten. Het bood hem ook een zeker overwicht om mensen voor de activiteiten te vinden.

Enschede ligt in Twente, dicht bij de Duitse grens. Een plaats, waar in de oorlog dingen gebeurde, die in zo veel dorpen en steden gebeurden. Er moesten jonge mannen naar Duitsland vanwege de Arbeitseinsatz. Er werden Joden opgepakt en afgevoerd. De nazi’s regeerden er en soms deden ze dat met harde hand. In het nabijgelegen Almelo werd een bank overvallen, waarbij het verzet veel geld buit maakte. Aan het eind van de oorlog zijn er Duits-Geallieerde gevechten geweest. Maar in de oorlog er werd ook verzet gepleegd. De regio Twente, die toen nog veel meer een plattelandsgebied was dan nu, was een toevluchtsoord voor mensen, die in de openbaarheid niet konden overleven: Joden, verzetsstrijders, mannen die wilden ontvluchten aan de Duitse dwangarbeid, en zo meer. Die mensen doken onder en dat gebeurde op menige boerderij in de regio. Als je onderdook, verdween je van de radar van de autoriteiten. Dat was link, maar er was nog een aspect: hoe bleef je in leven? Veel eerste levensbehoeften waren destijds op de bon. Zonder bonnen had je geen eten. Veel verzetswerk had dus te maken met de zorg voor het in leven houden van onderduikers. Dat gold ook voor de verzetsgroep, waar Chris Vagevuur deel van uit maakte en die vooral vanuit Enschede opereerde. Die groep zorgde in heel Twente voor onderduikadressen en voor bonnen. Soms werden distributiekantoren overvallen om aan bonnen te komen, maar of Chris daaraan heeft meegedaan, weten we niet. Wat we wel weten, was dat er door de groep wel 500 mensen zijn geholpen en dat op dergelijke activiteiten destijds de doodstraf stond. De nazi’s rekenden vaak zonder vorm van proces af met wat zij terroristen noemden. En hulp aan onderduikers was niet de enige verzetsactiviteit van Chris en zijn verzetskameraden. Ze hielpen ook Geallieerde piloten, die uit Duitse krijgsgevangenschap waren ontvlucht.

De boerderij Escher in Gammelke waar Chris ondergedoken zat en vermoord is.

Geen wonder dus dat Chris zelf ook ondergedoken zat, telkens op een andere boerderij in de omgeving. Dat ging goed tot die noodlottige 22e november 1944. Waarschijnlijk was er verraad in het spel toen een groep Landwachters (een paramilitaire NSB-organisatie, in dienst van de bezetter) de boerderij naderde en omsingelde. Er werd naar Ausweise (de pas, die je destijds bij je moest dragen) gevraagd. Chris was in de boerderij, met naast vijf onderduikers ook de Ier Steve Austin, die namens de Geallieerden Nederlanders hielp bij de opzet en de organisatie van hun verzet. Dus het was linke soep. Chris Vagevuur wist genoeg. Hier werd hem de grond te heet onder de voeten. Hij klom uit het raam en sloeg op de vlucht, de boomgaard in. Hij kwam niet ver. Een Landwachter schoot hem verschillende keren in de rug. Hij was op slag dood.

“Voor mij was hij lange tijd niet meer dan een foto aan de muur”, zegt Cor Vagevuur, een na de oorlog geboren neef van Chris. “Als ik naar hem vroeg, vertelde moeder dat dat oom Chris was, die in de oorlog als een soldaat was gestorven. Later hoorde ik dat Chris voor de oorlog verkering met mijn moeder had gehad. Dat was uitgegaan en later was moeder met mijn vader getrouwd.”

Op een gegeven moment werd Cor benaderd door iemand, die een boekje over oom Chris wilde uitgeven. En in 1983 was hem het Verzetsherdenkingskruis toegekend. “Dat is destijds door mijn oom Kees, de jongste broer van Chris, in ontvangst genomen.

De meneer, die dat boekje wilde uitgeven, wist al veel van Chris. Hij was op hem gestuit vanwege zijn belangstelling voor min of meer onbekende grafstenen en hij is gaan onderzoeken wat er met hem gebeurd is.”

Chris Vagevuur stond bekend als een aimabele jongeman. Zijn moed leidde uiteindelijk tot zijn dood. Nadat hij was doodgeschoten werd hij op een platte kar gelegd en zo naar Enschede vervoerd. “Een neef van vertelde later, dat hij die kar langs heeft zien rijden”, vertelt Cor Vagevuur. “En op de begrafenis waren alleen opa en oma en de zussen van Chris aanwezig. De broers waren gewaarschuwd, dat de Landwacht de katholieke begraafplaats van Enschede op de korrel had. Zij zouden worden opgepakt als ze Chris kwamen begraven, dus bleven ze uit de buurt.”

Achteraf heeft het Chris Vagevuur aan waardering niet ontbroken. Naast het Verzetsherdenkingskruis, dat hem postuum ten deel viel, is zijn naam genoemd op monumenten en binnenkort wordt hij herbegraven op het Nationaal Ereveld Loenen. “Toch blijft het wrang”, zegt zijn neef Cor, “dat zijn moordenaar, die veel meer dan die ene moord op zijn geweten had, er is afgekomen met tien jaar gevangenisstraf en dat het leven van mijn oom in de knop is gebroken.”

Chris Vagevuur was een dappere jongeman, die werd vermoord door een landgenoot. Een landgenoot, die kon accepteren dat zijn land door een vreemd, wreed en verderfelijk regime was geknecht. Chris wilde niet geknecht zijn, baseerde daarop zijn keuzes in het leven en betaalde daar de hoogste prijs voor. Maar hij zal altijd iemand zijn, die het waard blijft om te worden herinnerd.