In 1939 reisde mijn Grootmoeder naar Java, voor een bezoek aan haar drie kinderen in Soerabaja, Erik, Bob en Kinie, die daar met hun gezinnen woonden. Zij leefde afwisselend bij ze, in hun huizen in de stad of in hun koele vakantie verblijven in de bergen. In Samaren (van Bob en Irma) en in Djoengo, bij Malang, van Erik en Cor. Kinie met haar kinderen verbleven daar ook. Zij hadden geen andere vakantie dan daar, omdat haar man (mijn vader) Dick in militaire dienst werd opgeroepen in Malang , vanwege de gespannen toestand in de wereld. Mooie wandelingen maakte zij daar, in een prachtige natuur. Maar ook vulde zij de tijd met handwerken of gezellige spelletjes met haar kleinkinderen. Er is een brief van haar bewaard gebleven, gericht aan haar dochter Zus en schoonzoon Adriaan in Rotterdam. Die brief schreef ze in het vakantie huisje in Samaren op 3 november 1939, nadat zij net was teruggekomen van een “all –in” reis met de KPM , gedurende een week: een vaartocht van Surabaya naar Bali, inclusief overnachting in Den Passar op Bali in het KPM hotel met dagelijkse autotochten over het eiland. Het gezelschap bestond uit 12 deelnemers die van het KPM schip op de rede met een sloep naar de wal werd gebracht, inclusief al hun bagage. Bali staat sinds de 12e Eeuw onder Chinese Hindoe invloeden. Een gedetailleerd verslag van de Balinese dansen, waaronder de apen dans met 175 man, verlicht door een toorts in het midden van de kring, een bronzen standaard met zeven vlammen. Boordevol ritueel. Ronde korven langs de weg, bij de dessa’s , met hanen die dagelijks gewassen worden en gemasseerd. Zij dienen als bloedoffers in de tempels tijdens hanengevechten aldaar met scherpe mesjes aan hun sporen. De ceremonie’s verlopen langs vaste regels. De gamelan op Bali vindt zij mooier dan die op Java.De tempels hebben schitterend gebeeldhouwde poorten, een omheining om de gebouwen, vaak niet meer dan daken, rustend op palen. Grootmoeder ontmoet ook Hollanders en Amerkanen die op Bali zijn gaan wonen om de natuur te schilderen. Tevreden keert ze terug, dankbaar voor de sfeer in het gezelschap. Maar tijdens het transport in de sloep staat er een ruwe zee, zodat de hoge golven naar binnen hozen. Drijfnat stapt zij op de boot. Later keert zij terug naar Holland; doch die reis wordt in het Suez kanaal afgebroken: de Duitsers vallen ons land binnen. In Soerabaja zorgt Grootmoeder voor mij en mijn zusje in de schuilkelder, tijdens de Japanse bombardementen op de Marinehaven. In het Jappenkamp staat ze haar laatste voeding voor mij af; “Jong leven gaat voor oud “ zijn haar laatste woorden. In 1945 sterft zij in een Jappenkamp. Sluiten

Grootmoeder op verjaardag bezoek in Soerabaja. Jarige Kientje Zaalberg 21 April 1940, Bob onder de versierde stoel. Hierna reisde grootmoeder terug naar Nederland. Wegens inval van de Duitsers in ons land keerde de boot in het Suez kanaal waarna zij door haar kinderen en kleinkinderen in Soerabaja opnieuw werd verwelkomd. Helaas overleed zij in het interneringskamp in Solo. Sluiten

Het einde in kamp Solo Zij keerde dus begin mei (1940) terug in Soerabaja, nadat het schip bij Suez was omgekeerd. Hoe weinig de mens weet van wat hem te wachten staat bleek wel uit de begroeting van Erik toen hij zei, ''die is tenminste veilig”. Ik vertelde reeds over onze gezamenlijke verhuizingen en hoe flink en zonder klagen, zij de omstandigheden voor lief nam, die voor haar toch wel dubbel zwaar moesten zijn. Eenmaal in het kamp schikte zij zich in het begin met 't leven op het kleine plekje van de brits. Zij doorstond de ergste hongerfase van de eerste drie maanden, al vermagerde zij in die periode ook heel erg. Toen de etenssituatie iets verbeterde en we dagelijks onze portie mais '' kippenkorrels '' kregen had zij het nadeel dat zij dit voedsel absoluut niet verdroeg. Zij werd ernstig ziek en werd opgenomen in het rusthuis van de nonnen. Sterke vrouw, als zij was, herstelde zij zich van deze ziekte maar toen kreeg ik in een gesprek met een van de verpleegsters te horen dat zij om te herstellen voeding nodig had als eieren en melk maar de ijzeren kampleer was dat van het zeer weinige dat hiervan binnen kwam, de moeders met kinderen werden bijgespijkerd en zij, als oude wouw, daarvoor niet in aanmerking kwam. Vanaf die tijd lag zij in het rusthuis maar nooit met lege handen, ze had altijd nog wel iets te naaien of te borduren. De havermout, die voor haar was ingezameld gaf ze gedeeltelijk weg aan Bob, die, in die tijd, moest herstellen van een ernstige darmaandoening. Het ging bergafwaarts met haar gezondheid. Op een gegeven moment moest zij weer in het ziekenhuisje opgenomen worden. Haar laatste ochtend, heel vroeg - 't was nog donker - werd ik geroepen om direct te komen. Ze kon al nauwelijks meer praten, maar toen de keukenzuster langs kwam met een drum '' asia '' pap - de stijfselachtige substantie die we al zoveel maanden als maagvulling 's morgens kregen, wees ze de zuster op mij, dat zij die pap aan mij moest geven. Zo zorgde zij, tot het laatst toe, voor me. Daarna zakte ze weg en begonnen de laatste ogenblikken. Ik zat stil naast het bed en ik geloof niet dat zij nog erg leed. In de verte blaften de honden; in de ziekenkamer was het heel stil geworden. Moeder was heengegaan. 't Was half maart 1945. Zij werd begraven op een begraafplaats, vlak bij 't kamp. Voor die gelegenheid mocht ik even naar buiten, met de hulp predikante. Zij sprak een paar afscheidsgroeten en gaf een mooie tekst aan mij. M'n beste vriendinnen waren er ook bij. Ik heb de herinnering aan een dappere moeder, die in de, voor haar dubbel barre omstandigheden, nooit klaagde en kalm van uitputting is gestorven". Zij werd herbegraven op het ereveld kalibanteng in Semarang. Sluiten

Mijn Grootmoeder bezocht haar drie kinderen in Soerabaja in 1939. April/Mei 1940 keerde zij terug naar Nederland. In het Suez kanaal keerde het schip de steven. Op dat moment viel Duitsland on land binnen. Grootmoeder zorgde tijdens de Japanse bombardementen op de Marinehaven voor ons kleuters in de schuilkelder. Mijn moeder was hulpverpleegster voor de gewonden. Mijn vader zat in Dienst. Sluiten