Willem Johan Cornelis Arondeus

“Laat het bekend worden dat homoseksuelen geen lafaards zijn!”, riep kunstschilder en verzetsstrijder Willem Arondeus vlak voordat hij geëxecuteerd werd. Arondeus gaf de verzetskrant ‘Brandarisbrief’ uit, vervalste persoonsbewijzen en zat achter de aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister.

Willem Arondeus was altijd al een buitenbeentje. Op twintigjarige leeftijd, in 1914, kwam hij al openlijk uit voor zijn homoseksualiteit. In die tijd was dat zelfs in de kunstenaarskringen waarin hij verkeerde voor velen een flinke stap te ver. Arondeus was een veelzijdig kunstenaar. Hij was schilder, grafisch vormgever, illustrator en tapijtwever. Hij kreeg grote opdrachten, onder meer van de Provincie Noord-Holland. Vanaf 1935 legde hij zich toe op het schrijven. In 1938 en 1939 publiceerde hij zijn eerste romans en een biografie over de schilder Matthijs Maris.

In 1941 begon hij met de uitgave van de Brandarisbrieven. In de illegale pamfletten riep hij kunstenaars op om de Nederlandse Kultuurkamer te boycotten. Kunstenaars en journalisten moesten zich daar bij aansluiten, wilden ze hun beroep kunnen blijven uitoefenen. Dat ging dan wel onder strenge controle van de Duitsers.

Arondeus’ behoorde ook tot de kern van de Persoonsbewijzencentrale (PBC), de verzetsgroep die zich bezig hield met het namaken en verspreiden van persoonsbewijzen. Zijn grafische vaardigheden kwamen daarbij goed van pas. Enkele vervalsingen kwamen toch aan het licht toen de Duitsers de identiteitsbewijzen vergeleken met de officiële kopieën uit het bevolkingsregister. Zijn verzetsgroep plande een aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister met als doel de kopieën te vernietigen. Met medeverzetslid Gerrit Jan van der Veen nam hij de leiding.

Zaterdagavond 27 maart 1943 drong de groep het gebouw van het bevolkingsregister ongezien binnen. Het kostte ze weinig moeite, want kleermaker Sjoerd Bakker had voor allen een politie-uniform gemaakt. De artsen verdoofden de beveiligers met injecties en legden ze buiten op de stoep. Daarna stichtten de verzetsstrijders brand op verschillende plekken in het gebouw. Vijf ontploffingen volgden. Vier uur later had de brandweer het vuur pas onder controle. Solidaire brandweerlieden zorgden voor veel waterschade. De actie had minder impact dan gehoopt, want persoonsbewijzen brandden moeilijk (15% ging verloren). De actie was wel een inspiratiebron voor verzetsgroepen in andere delen van het land.

Een paar dagen later werd vrijwel de hele groep opgepakt. Ook Willem Arondeus. In het schijnproces dat volgde, probeerde hij alle verantwoordelijkheid op zich te nemen. Hij wilde zo de anderen zoveel mogelijk uit de wind houden. Het leverde hem veel respect op, ook van de nazi's, maar het mocht niet baten. Uiteindelijk werd Arondeus met een groot deel van de groep ter dood veroordeeld.

Bronnen:

https://www.eerebegraafplaatsbloemendaal.eu/willem-johan-cornelis-arondeus

https://onh.nl/verhaal/willem-arondeus-kunstenaar-en-verzetsman

http://www.eerebegraafplaats.nl/Arondeus1943.html