Jan Haar

Jan Haar was de zoon van Jan Haar en Femmigje Hooijer en woonde in Kerkenveld (nabij Hoogeveen). Hij was eigenaar van de boerderij die zijn vader voor hem had gekocht Hij was vrijgezel en woonde niet op zijn boerderij maar bij zijn moeder, ook in Kerkenveld Op zijn boerderij woonde Albertus van Daatselaar met zijn gezin, die knecht was bij Jan Haar. Jan Haar verborg onderduikers op zijn boerderij, maar is verraden door een landwacht uit Zuidwolde en opgepakt samen met Albert van Daatselaar. Zij zijn beiden omgekomen in de z.g. Emslandkampen net over de grens van Drenthe. Jan is begraven op de begraafplaats van het kamp in Versen (Dl) Sluiten

Het drama in Kerkenveld in 1944. Het verhaal van de verzetsman Jan Haar. Toen in 1952 de wijken in Kerkenveld werden gedempt, moesten er voor de verschillende wegen namen worden bedacht. De vereniging Plaatselijk Belang in Kerkenveld kon daarvoor suggesties indienen bij het gemeentebestuur Zuidwolde. De straatnamen Jan Haarstraat, Albertus van Daatselaarstraat en Ten Hoevestraat werden voorgesteld aan de gemeenteraad, die akkoord ging met deze voorstellen. Wie waren de personen van wie de namen tot heden zijn verbonden aan de straten in Kerkenveld? In het navolgende verhaal zal ik trachten iets meer te vertellen over de verzetsman Jan Haar, die mijn oom en een broer van mijn moeder was. De informatie hierover heb ik o.a. verzameld uit aantekeningen van Johannes Hooijer en Hendrik Jan Rundervoort. Zij waren beiden zwager van Jan Haar. Jan Haar werd geboren op 24 februari 1912 te Kerkenveld. Hij was het vierde kind van Jan Haar en Femmigje Hooijer, die samen een boerderij aan het Schapendijkje in Kerkenveld hadden. Daarnaast hadden zij in 1910 een boerderij met grond gekocht aan de Wijde wijk (thans A. van Daatselaarstraat 12) Deze boerderij was omringd door sloten en alleen via een brugje te bereiken. Het gezin van Jan Haar(Sr.) bestond totaal uit 10 kinderen (3 jongens en 7 meisjes). Jan Haar vervulde zijn militaire dienstplicht in 1932.(zie foto) Toen de vader van Jan op 30 september 1934 overleed, zetten de broers Hendrik en Jan het bedrijf samen voort. Hendrik op de boerderij aan het Schapendijkje en Jan op de boerderij aan de Wijde wijk. Moeder Femmigje verhuisde met 4 ongehuwde dochters naar een burgerwoning (Thans Jan Haarstraat 45). Jan die ongehuwd was, verhuurde in mei 1940 het voorhuis van zijn boerderij aan Albertus(Bart) van Daatselaar met diens gezin (jonge mensen met 4 kinderen), en ging zelf bij zijn moeder wonen. Door de Duitse inval in Polen en de daaropvolgende oorlogsverklaringen van Engeland en Frankrijk aan Duitsland besloot de Nederlandse regering in 1939 tot algehele mobilisatie. Ook Jan moest op 27 jarige leeftijd weer het uniform aantrekken. Zijn boerenbedrijf werd zo goed mogelijk waargenomen door zijn broer Hendrik en zussen en zwager Johannes Hooijer. Toen op 10 mei 1940 de Duitsers ons land binnen vielen stond Jan als wachtpost bij een brug bij de Lichtmis. Hij werd door de Duitsers gevangen genomen en in Zwolle geïnterneerd. Na enige tijd werd hij vrijgelaten en kon hij terug naar zijn boerderij. Het boerenleven en werken werden steeds meer door de bezetter bemoeilijk. Veevoer en kunstmest werden schaars. Kippen, op 25 na, moesten worden geruimd. Schuren kwamen leeg te staan. Mannen werden opgeroepen voor de arbeidsinzet in Duitsland. Velen doken onder. Een van de leegstaande kippenhokken van Jan Haar werd door hem ingericht voor het onderbrengen van onderduikers.(zie foto) Overdag haalden de onderduikers bij vaste betrouwbare adressen in Kerkenveld en omgeving de kost op. 's Avonds en 's nachts woonden en sliepen zij in het kippenhok van Jan Haar en luisterden naar o.a. Radio Oranje. Dat was niet altijd een pretje, want in het stro en hooi en turfstrooisel zaten veel vlooien. Het kon moeilijk verborgen blijven wat er op de boerderij van Jan Haar gaande was. In 1944 woonden er 6 jonge mannen (o.a. Piet en Klaas Keimpe Patje, Piet de Leeuw en Piet van Eijsden en Berend van Zalen) in het kippenhok en dat trok wel de aandacht. Vooral in de zomer kwam er wel wat verkeer langs de op 200m afstand liggende Wijde wijk. Vanuit de buurtbewoners kwam niet het gevaar, maar wel van de Landwachters uit Hollandscheveld. De Landwacht opgericht in 1943 nam voor de Duitsers Nederlandse politietaken over, als vervanging van het Nederlandse politie apparaat wat niet altijd wilde meewerken voor de bezetter. De Landwachters controleerden persoonsbewijzen en zwarte handel en distributie van goederen. In de volksmond heette de organisatie "Jan Hagel" omdat ze uitgerust waren met jachtgeweren. Ze waren berucht door hun kwaadaardig optreden. Door de plaatselijke bevolking werden ze beschouwd als landverraders. De Hollandscheveldse landwachters tipten hun collega's in Zuidwolde om eens op onderzoek te gaan bij de boerderij van Jan Haar. Op een zomeravond in 1944 werden de onderduikers getipt dat de Landwacht in Kerkenveld was gesignaleerd. Vier van de zes onderduikers gingen er direct vandoor en vluchten via de Wheemdijk richting Hollandscheveld, en verborgen zicht in de bosjes aan de andere kant van de wijk. De twee achtergebleven onderduikers Klaas Patje en Piet van Eijsden die op wacht stonden bij het brugje wilden het nog even aanzien maar werden overvallen en gearresteerd. Ook de bewoner van de boerderij, Bart van Daatselaar, werd meegenomen. De Landwachters (o.a. Jan van Goor en Jan Boers) dachten dat ze Jan Haar te pakken hadden en Bart zijn ontkenning werd niet geloofd. Toen ze al een eind op weg waren via de Oosterweg richting Zuidwolde, drong het tot hen door dat ze fout zaten en besloten ze alsnog Jan Haar van zijn bed lichten en ook mee te nemen. Eerst naar Zuidwolde en een dag later onder politie begeleiding naar Hoogeveen en vandaar naar het beruchte Kamp in Amersfoort. Bij aankomst in het concentratiekamp werden ze afgeleverd bij de poort. Daarna werden ze in "De Rozentuin" geplaatst (een rechthoekig stuk zandgrond met rondom hoog gaas en prikkeldraad). Daar moesten ze heel lang wachten om daarna te worden ingelijfd. Bij de registratie in de z.g. Schreibstube kregen ze een kampnummer en werden daarna onder strenge bewaking naar de Bekleidungskammer gebracht waar ze hun kleding moesten afstaan. Ze kregen andere gebruikte "luizige" kleren en een paar klompen en een vod van een handdoek en werden kaal geschoren. Daarna werd hun een plek toegewezen in een van vele barakken. Het leven was hard in het kamp. Weinig en slecht eten, ongedierte in de barakken, zware arbeid en het langdurig slaan van gevangenen met knuppels was dagelijks te aanschouwen. Piet van Eijsden werd tijdens zijn verblijf in Amersfoort zwaar mishandeld door o.a. kampbeul Kotella. Hij werd ernstig ziek (Pleuritis) en werd gelukkig ontslagen uit het kamp. Hij wist met zijn zieke en afgebeulde lichaam lopend naar Den Haag terug te keren. Volgens het verslag van zijn vrouw is hij de rest van de oorlog ziek gebleven en is daarna nooit meer de oude geworden. Jan Haar en Bart van Daatselaar wisten zich te handhaven onder de terreur en vreeslijke omstandigheden. Klaas Patje werd overgeplaatst naar concentratiekamp Bergen-Belsen en is daar in november 1944 omgekomen. In het najaar werd Bart van Daatselaar overgeplaatst naar het concentratiekamp Neuengamme in de buurt van Hamburg waar hij 6 januari 1945 is omgekomen. Jan Haar werd in oktober geplaatst in het concentratiekamp Versen bij Meppen. Versen was een van de vele Emslandkampen lang de Duitse grens met Groningen en Drenthe). Het boek "Gevangenen in het veen" van Pieter Alberts geeft een duidelijk verhaal over deze 15 kampen en de zware ontberingen die de gevangenen ondergingen. Ruim 30.000 mensen zijn in deze kampen omgekomen. Waaronder 26.000 Russische krijgsgevangen. Toen in mei 1945 de oorlog was afgelopen, plaatste de in onzekerheid verkerende familie Haar een advertentie in kranten om er achter te komen waar Jan Haar was gebleven (zie onder). Uit Den Haag kwam een brief van een overlevende van het kamp Versen, die Jan goed had leren kennen tijden hun gevangenschap. In de brief stond dat Jan Haar ondanks zijn ijzersterk gestel in het kamp Versen op 4 maart 1945 bezweken was aan de ontberingen. Jan had hem zelfs beloofd dat wanneer ze het zouden overleven, hij op de boerderij van Jan mocht aansterken. Hieruit blijkt dat de Duitse terreur in staat was om in enkele maanden sterke gezonde mensen door ontberingen te doden. Ook uit het bezoek van een mede gevangene kort na de oorlog aan moeder Haar bleek dat hij nog geen enkele overlevende had terug kunnen vinden. In 2015 heb ik de resten van het concentratiekamp bezocht. Op een deel van de locatie staat nu een gevangenis. Daarachter vind je een gedenkplaats met een aantal gedenkstenen, een kampbarak en de begraafplaats waar vele slachtoffers zijn begraven, Waaronder waarschijnlijk ook Jan Haar. Zijn naam staat op een van de gedenkstenen tussen de vele Russen, Polen, Nederlanders (m.n. uit Putten) en andere verzetsstrijders. Ook staat zijn naam vermeld op een gedenksteen op het oorlogsgravenveld in Osnabruck. Mijn oom Jan Haar mocht maar 33 jaar worden.Jan Rundervoort Sluiten