Johannes Bakker

Zijn moeder Aagje heeft het hem nog zo afgeraden, maar Johannes Bakker besluit op 21 mei 1944 toch te gaan. Zijn liefde voor voetbal is te groot en wanneer krijg je nou de kans om internationals als Abe Lenstra, Kick Smit en doelman Piet Kraak in actie te zien in Sneek? Al weken gaat het in de stad over niets anders dan de wedstrijd tussen de teams van Noord-Nederland en hun opponenten uit het Westen. De toegangskaarten vliegen de deur uit en er worden duizenden toeschouwers verwacht op het complex van LSC 1890.

En dat ondanks de waarschuwingen van het plaatselijke verzet. Want hoewel de Duitsers hebben laten weten de wedstrijd toe te zullen staan, wordt er ernstig getwijfeld aan de intenties van de bezetter. Sportwedstrijden zijn voor hen namelijk de ultieme gelegenheid om razzia’s te houden en zo mannen op te pakken voor de Arbeitseinsatz. Het weerhoudt naar schatting zo’n negenduizend voetballiefhebbers er niet van om het duel bij te wonen. Men is wel toe aan een verzetje.

Tot teleurstelling van de Friese fans wint Team West met 0-1, maar daar gaat het na afloop niet over. Want in de rust breekt er al de nodige onrust uit onder toeschouwers. Over de Leeuwarderweg nadert een groepje Duitse soldaten met hun geweren in de aanslag. Al snel daarna is het gehele sportterrein omsingeld. Na de wedstrijd klinkt een stem die via een megafoon laat weten dat alle mannen tussen de achttien en de vijftig jaar hun Ausweis (een document dat hen vrijstelt van dwangarbeid in Duitsland) moeten tonen.

Mensen vluchten door de tuinen, glippen mee met het muziekkorps en verschuilen zich in de houten tribune. Johannes Bakker weet niet te ontkomen aan de Duitsers: hij wordt samen met nog twintig andere mannen opgepakt en per trein naar Leeuwarden vervoerd. Vanuit de wagon ziet hij nog net zijn oom en tante lopen, die even eerder uit de kerk aan de Julianalaan zijn gekomen. Hij schreeuwt en zo wordt het voor hen duidelijk dat Johannes door de Duitsers is opgepakt. Het verdriet bij zijn moeder is groot. Ze had hem nog zo gewaarschuwd.

Het leven lijkt Johannes juist tot dat moment helemaal toe te lachen. In 1943 heeft hij verkering gekregen met Botje Kloostra uit Nijesyl. Ze hebben elkaar ontmoet in de fabriek van Nooitgedagt in IJlst, waar hij als machinebankwerker de kost verdient. Op het moment dat Bakker wordt opgepakt door de Duitsers is Botje zo’n drie maanden zwanger. Hij zal zijn vriendin niet bij kunnen staan tijdens de zwangerschap, want Bakker wordt vanuit Leeuwarden overgebracht naar Kamp Amersfoort. Hier wordt beslist waar hij terecht gaat komen.

Op 9 juni 1944 wordt daar meer over duidelijk: Bakker staat met nog 215 mannen op de lijst voor transport naar het Duitse Waddeneiland Norderney. In het treinstel worden de gevangen per vijftal aan elkaar vast geketend en naar de havenstad Emden vervoerd. Daarna wordt de reis voortgezet naar het 32 kilometer verderop gelegen Nordeich om vervolgens per boot naar de eindbestemming Norderney te worden gebracht. Op dit eiland moeten de dwangarbeiders werken aan het op orde brengen van de Duitse kustverdediging.

Norderney beschikt over een militair vliegveld en in de duinen staat zwaar artilleriegeschut opgesteld. Maar de Atlantikwall moet verder worden versterkt om een geallieerde invasie zo moeilijk mogelijk te maken. Dus moet er hard gewerkt worden door de dwangarbeiders, die lange dagen maken onder moeilijke omstandigheden. Warme kleding is er eigenlijk niet. De meeste mannen dragen dezelfde kleding als op de dag van hun arrestatie. Het is de ideale voedingsbodem voor ziektes.

Dat lot treft ook Johannes Bakker. Na ruim zes maanden dwangarbeid wordt de Sneker eind december vrijgelaten door de Duitsers. Hij lijdt aan tuberculose en dat kan voor de kampleiding de doorslag hebben gegeven om hem terug naar huis te sturen. Met de trein en meeliftend op een paardenwagen keert Johannes op 10 januari 1945 terug in Fryslân.

Hij is dan ernstig ziek en ligt in een ledikant voor het raam. Terug in Sneek ontdekt hij dat zijn vriendin twee maanden eerder is bevallen van een zoon: Gerben.

Bij thuiskomst ziet Johannes zijn zoontje voor het eerst. Waarschijnlijk heeft hij de kleine Gerben vanwege zijn ziekte, die zeer besmettelijk is, nooit vast kunnen houden. Terwijl hij thuis wordt verzorgd door zijn moeder – vader Gerben is in 1943 op 59-jarige leeftijd overleden – weigert Johannes te praten over wat hem is overkomen. Hij laat niets los over zijn belevenissen op Norderney. Johannes is sowieso al geen prater en wil zijn moeder niet opzadelen met zijn ellende.

De ernst van zijn ziekte is hem dan wel duidelijk. Johannes en Botje besluiten daarom te trouwen. In aanwezigheid van een gemeenteambtenaar treden Johannes en Botje op 15 januari 1945 in het huwelijk. Zo komt zij in aanmerking voor een uitkering, worden praatjes voorkomen en krijgt de kleine Gerben ook de naam van zijn vader. Johannes blijkt te zijn getrouwd op zijn sterfbed: zes dagen nadien overlijdt hij midden in de nacht aan de gevolgen van tuberculose. Hij wordt slechts 22 jaar en ziet zijn zoon nooit opgroeien.

Het tragische levensverhaal van Johannes Bakker is door journalist Peter van der Meeren opgetekend voor het boek 21 man. Hij heeft de afgelopen jaren onderzocht hoe het de 21 bij de voetbalrazzia opgepakte mannen is vergaan. Door zijn onderzoek hebben deze mannen een gezicht gekregen.