Johannes Jan van der Have en zijn zoon Hannes hebben beiden de oorlog niet overleefd. Zijn weduwe A.S. van der Have-Tol en dochter, Etty den Hollander-van der Have zijn in 1946 samen teruggegaan naar Europa. Etty is in Engeland herenigd met haar man, J.L. den Hollander, vlieger bij de Koninklijke Marine. Zijn weduwe (Moen) is opgevangen door haar zuster in Brussel.

Wij, twee kleindochters, zijn na de oorlog geboren en hebben onze grootvader en het broertje van onze moeder, Etty, dus niet gekend.

Hannes schreef brieven aan zijn moeder, zus en zwager waarin hij vertelt wat de familie overkomen is. Met grote bewondering en ontroering hebben wij die gelezen. Helaas is Hannes alsnog in januari 1946 overleden in Batavia.

Onderstaande brief schreef Hannes van der Have naar zijn zwager, J.L. den Hollander (vlieger bij de Koninklijke Marine en in oktober 1945 verblijvend in Engeland) , de echtgenoot van zijn enige zuster, G.C. den Hollander- van der Have.

Lieve Jaap,

Ik zal je een kort verslag geven sinds 1 maart 1942. Zondag 2 maart werd in Soerabaya begonnen met opblazen. Vader vertrok ’s ochtends 6 uur om de boel in het torpedo atelier klaar te maken voor de vernietiging. ’s Nachts bleef hij op het atelier slapen. Maandag 3 maart om 4 uur ’s middags werd het atelier dan ook vernietigd.

Dinsdag 4 maart ’s ochtends zou vader vertrekken met Coenraad, Van Well Groeneveld en ---, maar dat ging niet door. Ze zouden ’s middags gaan wat dan toch wel niet doorging.

Woensdag 5 maart ’s ochtends ging vader met Van Well Groeneveld nog nakijken of er iets was dat vernietigd moest worden. Er was ook nog een neef van Van Well Groeneveld. Woensdagmiddag kwamen ze niet terug, maar de auto werd op slot terug gevonden bij de haven. Colonel Coenraad heeft vrijdagavond naar hem gezocht, maar niet gevonden.

Moeder, Et (zijn zus) en ik hebben nog 3 maanden in bezetting in Soerabaya gezeten en zijn toen uit huis gezet en naar Trettes verhuisd bij de families Burgerhout en Utermark. December 1942 moesten we in de wijk Malang. Een echte wijk met passar en een verhuis jongens en reparateurs voor van alles en nog wat. Er was ook een arangloods van het kamp zelf waar ik de laatste tijd ook gewerkt heb. Er waren allerlei baantjes melkloper, arangsjouwer,verhuisjongens, winkellopers en winkelbedienden.

6 maart 1944 gingen we naar Semarang, een rot reis, 24 uur in een trein met alles dicht, behalve ’s nachts in Soerabaya waar we van 6 uur ’s avonds tot ’s nachts gestaan hebben met half open raam. Eten moest je zelf voor zorgen en drinken ook. Om 1 uur vertrokken we uit Soerabaya en we kwamen om 3 uur ’s middags in Semarang aan en om 4 uur in het kamp Lampersarie waar Et nou al 1 2/3 jaar zit, moeder 1 jaar en 5 maanden. Ik eerst een half jaar en toen een jaar in Bangkong, een jongenskamp en nu zit ik weer 2 maanden in Lampersari. Et is deze tijd goed doorgekomen. Moeder is een dubbeltje op zijn kant geweest, maar ze is nu wee heel wat beter.

Ik zelf ben van 29 maart 1945 niet meer van bed geweest tot 3 september. Nu loop ik al weer rond of ik nooit ziek ben geweest. Toen ik in Bangkong was, hadden ze in Lampersarie een rot tijd van geen suiker en koffie omdat er gesmokkeld was en ’s middags 83 gram rauwe rijst en 50 cc groente, terwijl wij in Bangkong 100 gram rauwe rijst en op zijn minst 150 cc groente.

Maar we zijn gelukkig allemaal er goed door gekomen.

O ja, dat vergat ik bijna, we hebben met z’n dertienen in een klein kamponghuis gezeten.

Nou, veel liefs van

Hannes van der Have.

p.s. mevrouw Burgerhout en drie kinderen ook, waarmee we al vanaf Trettes mee samen gewoond heben.