Wilhelmus Antonius Hermsen

Levensbeschrijving van Wilhelmus Antonius Hermsen.

In mei 2012 heb ik het graf van Wilhelmus Antonius (Wim) Hermsen geadopteerd. In de loop der jaren heb ik geprobeerd informatie over hem te verzamelen. De beschikbare informatie was helaas summier, maar de laatste tijd maken steeds meer gemeenten/archieven hun bestanden digitaal beschikbaar. Hierdoor ben ik onlangs (2017) gestuit op enkele interessante documenten. Een foto van hem bleef tot voor kort helaas onvindbaar.

Echter, 6 jaar na het op mij nemen van de adoptie van het graf, kreeg ik via de oorlogsgravenstichting een brief van een tweetal nabestaanden van Wim! Dat had ik niet meer verwacht, dus dat beloofde erg interessant te worden. We ontmoeten elkaar op locatie in het Paviljoen Hotel in Rhenen. De nabestaanden, Wim Hermsen en Thea Kupers-Hermsen blijken oomzeggers van Wim te zijn. Ze zijn de kinderen van zijn jongste broer Jan die in 1913 is geboren en in 1962 overleden is.

Wim zelf wordt geboren 31 oktober 1909 in een 10-straten-tellend-dorpje in de Achterhoek: het stille Lengel aan de grens met Duitsland. In maart 1929, op 19-jarige leeftijd, werd hij voor het eerst opgeroepen voor militaire dienst, welke hij vervulde in de Menno van Coehoornkazerne in Arnhem. In die jaren is Wim werkzaam op de boerderij, maar hij blijkt ook gevoel te hebben voor het spelen van dansmuziek, en speelt daarom vaak op bruiloften en partijen. Ook geeft hij dansles aan de Lengelse jeugd.

Afbeelding 1. Dienstplicht in 1929. Wim zit op de 2e rij, 1e van links.

Het gezin waarin Wim opgroeit kent veel tegenslagen. Het gezin bestaat in zijn totaliteit uit acht kinderen, echter vijf kinderen overlijden al op vrij jonge leeftijd. De eerste vier kinderen zijn zusjes van hem, de oudste overlijdt op 23-jarige leeftijd, de anderen op respectievelijk 1-jarige, 12-jarige opnieuw 1-jarige leeftijd. Ook een broertje dat in 1911 geboren wordt overlijdt drie jaar later. Eén zusje en het broertje overlijden zelfs binnen twee weken van elkaar. In het bijzonder voor Wim’s ouders moet dat een zwaar leven geweest zijn. Wanneer Wim 24 jaar is (1933) overlijdt eerst zijn vader Willem Hermsen op 64-jarige leeftijd. Moeder (Theodora Koster), uitgeput na alle verdrietige dingen die ze heeft meegemaakt, overlijdt een halfjaar later, eveneens op 64-jarige leeftijd. Er blijven van het gezin dan nog drie broers over: Gerrit, Wim en Jan. Zij verdelen onderling de werkzaamheden, waarbij Wim de werkzaamheden en het huishouden van de boerderij op zich neemt. De andere twee werken buitenshuis. Van hun inkomsten vormen ze een gezamenlijke pot waarmee ze in levensonderhoud voorzien.

Toch is Wim niet zijn hele arbeidzame leven op de boerderij gebleven. Vlak voor de oorlog heeft hij nog een periode in Duitsland gewerkt. Uit de administratie van de gemeente Bergh blijkt dat hij op 31 januari 1939 uit de gemeente vertrekt om te gaan naar Bienen in Duitsland. Dit ligt een 20 kilometer verderop. In ‘De Graafschap-bode’ van 6 december 1939 wordt melding gemaakt van zijn terugkeer in de gemeente. Begin 1939 kon hij nog prima weg uit Nederland. De voormobilisatie werd namelijk op 24 augustus 1939 uitgeroepen, en de algemene mobilisatie op 28 augustus. Wel opvallend dat hij dus niet direct terug hoefde te keren uit Duitsland voor zijn dienstplicht, tenzij de ambtelijke mededeling uit ‘De Graafschap-bode’ pas later is geplaatst.

Wim krijgt verkering met een meisje uit Lengel: Mientje Giesen (1917). Zij hebben zich verloofd en hadden serieuze toekomstplannen. Echter maakt de oorlog daar een plotseling en definitief einde aan. Op 28 augustus 1939 wordt namelijk de algemene mobilisatie afgekondigd. Hermsen wordt ingedeeld bij het 1-III-8 R.I. Dit wil zeggen de 1e compagnie van het 3e bataljon van het 8e regiment infanterie. Deze eenheid is gelegerd in een school in Wageningen. Men is overdag druk bezig de Grebbelinie op te bouwen. Er moet bijvoorbeeld veel graafwerk verricht worden voor de diverse stellingen. ’s Avonds is er gelegenheid voor ontspanning.

Afbeelding 2. Officiële dienstfoto van Wim Hermsen.

Afbeelding 3. Wim. Datum onbekend, maar gezien zijn uiterlijk zal dat toch wel eind jaren '30 zijn.

Hermsen is ingedeeld bij de voorposten van deze stelling. De voorposten zijn gelegen in het vlakke land aan de Wageningse kant van de Grebbeberg. In de nacht van 10 op 11 mei bereiken de Duitsers de Grebbeberg. Op deze 2e oorlogsdag vallen ze ook direct aan. Wim Hermsen sneuvelt ook diezelfde dag als SS Standarte ‘Der Fuhrer’ daar de voorposten aanvalt. Via Thea en Wim begreep ik dat een aantal SS’ers buitendijks om hun stelling is heengeslopen en hen toen van achteren heeft aangevallen, waardoor de verdediging daar snel in elkaar stortte. Op oude foto’s van zijn grafsteen kun je nog de sterfdatum 13 mei aantreffen, dit is echter onjuist. De overlijdensakte van de gemeente Rhenen bevestigt de juiste datum: 11 mei.

Zoals gezegd maakt Wim Hermsen deel uit van 1-III-8 R.I. Daarna wordt het wat puzzelen. Ik vermoed dat hij behoort tot de 1e sectie van de 1e compagnie. Uit het overlijdensrapport van Sellies/Verhoeven blijkt namelijk dat hij gevonden is in een stelling die onder leiding stond van sergeant Mulder. Het rapport vermeld dat sergeant Mulder bij de 1e sectie behoort. Deze 1e sectie was onderverdeeld in 3 groepen (kleinste organieke eenheid van 7-12 man), waarbij elke groep onder leiding staat van een sergeant. De andere 2 groepen in zijn sectie stonden dan onder leiding van de sergeanten Rutgers en Drooggelman. De 1e sectie was gelegen aan de Grebbedijk (kaartpositie V21), wat overeenkomst met het bericht dat de Duitsers aan de andere zijde van de Grebbedijk hun stelling voorbij waren geslopen. Dit wordt ook bevestigd door één van de weinige overlevenden uit de 1e sectie: dienstplichtig soldaat A.H. Könnig. Dit is na te lezen via deze link: http://www.grebbeberg.nl/index.php?page=verhoor-van-dienstplichtig-soldaat-a-h-koenning

Afbeelding 4. Wim is de persoon links op de foto.

Afbeelding 5. Wim zit in de achterste rij, 4e persoon van links, op zijn knieën. Het betreft de inkwartieringsruimte, een school in Wageningen. In het rechterraam zijn de kapstokken te zien. Ook zit er een persoon in burger in de groep (?).

Broer Jan (Johannes Wilhelmus), was ook dienstplichtig. Hij is echter ingedeeld bij 1-I-3 R.A, een artillerieregiment. Hij heeft de oorlog dus overleeft en is de vader van Wim en Thea.

Afbeelding 6. Broer Jan bij het graf van Wim. De foto heeft een hele trieste uitstraling. Je kunt ook zien dat het ereveld er toen anders uit zag dan tegenwoordig.

In ‘De Graafschap-bode’ van vrijdag 21 juni 1940 lezen we dat er de vorige ochtend in de Parochiekerk van Zeddam, een plechtige Requiemmis is opgedragen voor de gesneuvelde soldaat W. Hermsen (abusievelijk Harmsen genoemd in de krant). Geheel Lengel, velen uit Zeddam en ook diverse militairen wonen de dienst bij. Voor in de kerk staat een katafalk (lege grafkist) opgesteld met daarover de Nederlandse vlag. Wim is immers op de Grebbeberg begraven en niet in Lengel. Pastoor Meijer draagt in de dienst een Heilige Mis op.

Afbeelding 7. Bidprentje deel I.

Afbeelding 8. Bidprentje deel II. Hier wordt ook de correcte overlijdensdatum van 11 mei genoemd.

Na de oorlog is onder andere de genoemde pastoor betrokken bij het oprichten van een monument ter nagedachtenis aan de oorlogsslachtoffers van Lengel. Dit wordt op 5 mei 1946 onthuld, na aanvankelijke weerstand van de overheid hiertegen te hebben overwonnen. De Graafschap-bode van 6 mei schrijft: ‘Onder de plechtige tonen van het Wilhelmus onthulde de burgemeester het monument, dat met de driekleur was omhuld.’ Dit monument bestaat nog steeds. De naam van Wim staat bovenaan, als het enige militair slachtoffer uit de gemeente, naast nog negen andere burgerslachtoffers. Thea en Wim zijn betrokken bij de herdenkingsplechtigheid op 4 mei bij dit monument.

Afbeelding 9. Monument ter nagedachtenis aan de oorlogsslachtoffers van Lengel.

Martjan legt op diverse momenten in het jaar, en in het bijzonder op 4 mei, bloemen op graf van Wim op de Grebbeberg. Hij ligt begraven in rij 5 nummer 12.

Afbeelding 10. Graf op het Militair Ereveld Grebbeberg. De steen is voorzien van de juiste overlijdensdatum.

Overzicht gezin Hermsen:

Vader: Willem Hermsen 1869-1933

Moeder: Theodora Koster 1869-1933

1e kind: Antonia Berendina 1898 - 1921

2e kind: Maria Theodora 1900 - 1901

3e kind: Maria Berendina 1902 – 1914

4e kind: Theodora Petronella 1905-1906

5e kind: Gerhardus Johannes 1908 – gehuwd - 1976

6e kind: Wilhelmus Antonius 1909 – 1940

7e kind: Hermans Bernardus 1911-1914

8e kind: Johannes Wilhelmus 1913 – gehuwd - 1962

Iemand die ons (Thea, Wim en Martjan) verder kan helpen rondom Wim Hermsen mag mailen naar: martjandb@live.nl