Luchtfoto van het bombardement op Hazebrouck, sept. 1943

Hazebrouck. Daar stierf Casper Pieter van Heusden als gevolg van een Geallieerd bombardement. Het gebeurde op 6 september 1943. Hazebrouck klinkt Nederlands, maar het ligt in Noord Frankrijk. Om precies te zijn in Frans Vlaanderen, het zuidelijke deel van het oude middeleeuwse Graafschap Vlaanderen. Lodewijk XIV trok dat in de 17e eeuw aan Frankrijk. In die tijd was men niet zachtzinnig, dus van de Vlaamse cultuur was zo min mogelijk overgelaten. Toch waren er gedurende de Tweede Wereldoorlog nog veel mensen in de streek het Vlaamse dialect machtig. Kon Casper van Heusden zich in de laatste periode van zijn leven in zijn moederstaal uitdrukken? We weten het niet. Van zijn kinderen is alleen de jongste, Rina nog in leven. “Ik was drie jaar toen hij omkwam”, vertelt ze. “Ik weet alleen nog dat hij donker haar had.”

Uit de verhalen komt Casper van Heusden tevoorschijn als een zorgzame man, die hard voor zijn gezin werkte. Hij was een goeie timmerman. Zo eentje die met zijn handen kon maken, wat zijn ogen zagen. In het verleden had hij als timmerman gewerkt aan grote projecten. Aan de in 1936 geopende Moerdijkbrug bijvoorbeeld en aan een zwembad in zijn woonplaats Dordrecht, tegen een mager loontje trouwens.

Hij was altijd bezig. In zijn moestuin bijvoorbeeld, waar hij van alles en nog wat teelde. Dat was in de karige jaren dertig van de vorige eeuw natuurlijk pure luxe.

Cato en Casper van Heusden in gelukkigere tijden

Op een gegeven moment was hij werkloos geraakt. Het werd steeds moeilijker om zijn gezin (vrouw en vier kinderen tussen de drie en veertien jaar) te onderhouden. Halverwege de oorlog werd hij min of meer verplicht om met enkele anderen werk verder van huis aan te nemen. Hij kwam in Hazebrouck terecht, net ten zuiden van de Belgisch-Franse grens, een kilometer of veertig ten westen van Lille.

“Wat hij daar precies voor werk deed, heb ik nooit geweten”, vertelt Rina Heijligers-van Heusden zo veel jaren later. “Wel weet ik dat de groep op enig moment besloot terug naar Nederland te gaan. Mijn vader zou nog even naar de bank om geld op te halen. Kennelijk kon dat. Het bleek een fatale omweg. Hazebrouck werd gebombardeerd. Vader was op het verkeerde moment op de verkeerde plek. Hij kreeg een scherf in zijn longen en was op slag dood. Zijn lichaam werd in een nabij gelegen kerk neergelegd en werd vervolgens begraven. Later brachten mensen zijn overgebleven spullen bij moeder met de mededeling dat hij was omgekomen. En dat was dan dat. In die tijd deden ze niet aan nazorg. Je zocht het maar uit.

Dat deed moeder. Ze was dan weliswaar rond haar veertigste weduwe geworden in een bar moeilijke tijd, maar ze was sterk. Geld kreeg ze amper. Gelukkig waren mijn twee broers oud genoeg om op pad te gaan. Moeder schreef een brief, waarin ze haar situatie uitlegde, gaf die aan mijn broers mee en stuurde hen op pad om in de buurt om eten te vragen. Dat lukte wonderwel. Ze kwamen altijd met eten terug. Wij hebben nooit uit de gaarkeuken hoeven te eten. Bovendien waren er vlakbij Duitsers gelegerd en daar werd wel eens wat gejat. Jatten van de Mof, dat mocht. Zo zijn wij door de oorlog heen gekomen.”

Weduwe Cato van Heusden met haar dochters Janny (links) en Rina

Rina is eigenlijk zonder vader groot geworden. Ze was een jaar of twee, drie toen hij stierf. “Ik wist niet beter, dus heb ik hem eigenlijk ook nooit gemist. Moeder nam eigenlijk zijn plaats in. Het was altijd gezellig thuis. En ook wel een beetje rumoerig, want moeder was doof.”

Na de oorlog kreeg mevrouw Van Heusden weliswaar een uitkering – haar man was immers oorlogsslachtoffer - maar vetpot was het niet. Dankzij haar opgewekte natuur overleefde ze met haar gezin. Rina Heijligers-van Heusden: “Moeder zei altijd: als je te eten hebt, hele kleren en schoenen aan je lijf, dan mis je niks.”

Later ging mevrouw Van Heusden kostgangers houden. Ze woonde weliswaar in een klein huis, maar een beetje ruimte was er altijd wel te vinden. “Als gezin hadden we het er graag voor over, want dan was er weer wat meer geld in huis. En al was het geen vetpot, geklaagd werd er nooit. Het was gezellig thuis. Wij hebben een goede jeugd gehad.”

Casper van Heusdens lichaam is nooit naar Nederland gebracht. Hij was in Hazebrouck begraven en toen er in 1958 een Ereveld werd ingericht in Orry-la-Ville is hij daar herbegraven. “Moeder en ik zijn er geweest toen dat werd geopend, “vertelt Rina. “Met een bus er naar toe en later door naar Parijs. Dat was een wereldreis in die dagen en het was allemaal gratis. We waren nog nooit zo ver van huis geweest.”

Rina en haar moeder onderweg naar Orry-la-Ville

Moeder van Heusden was een dappere vrouw, die onder moeilijke omstandigheden haar gezin op voorbeeldige wijze groot bracht. Maar toen haar jongste dochter Rina ook de deur uit was, had ze niet veel zin meer in het leven. Geen fut meer om nog nieuwe dingen aan te pakken, terwijl ze nog maar voorin de zestig was. Ze stierf toen ze 75 jaar oud was. Ze had haar man meer dan dertig jaar overleefd.

Casper van Heusden was een oorlogsslachtoffer zoals er zo veel zijn. Hij stierf door een dom, ongelukkig toeval. Op het verkeerde moment op de verkeerde plaats. De oorlog zat vol met zulke feitelijk alledaagse, maar diep treurige gebeurtenissen. En vandaag de dag is dat nog zo. Ook daarom mogen we deze zorgzame man niet vergeten.