William Jakma

Onder deze titel kwam in mei 1995 een boekje uit, geschreven door onze gemeenteleden Jaap Meijer, Bert Bartels en Marten Sikkema. Op diezelfde datum kwamen zij er achter dat ons gemeentelid William Jakma, boekhandelaar aan de Assendorperstraat, niet genoemd is in hun boekje. Dit feit heeft hun altijd dwars gezeten.

Vlak voor zijn overlijden heeft Jaap mij gevraagd om alsnog Williams naam te noemen in de Flambouw, dat heb ik hem toen beloofd. Het heeft lang geduurd voor ik aan zijn verzoek kon voldoen.

Nu is de tijd gekomen om aan u allen over hem en zijn echtgenote te vertellen, zodat de namen van William en zijn vrouw Gé in onze gemeente genoemd worden. Een geschiedenis van twee Lutheranen in onze stad Zwolle in oorlogstijd. Zie het maar als een In Memoriam.

Thuis bij William en Gé

Tijdens de oorlog was het thuis bij William en zijn vrouw een komen en gaan van vrienden van de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO). Hij had niet alleen contacten met de LO Zwolle, maar ook met de Knokploeg Zwolle (KP Zwolle); een plek waar veel verzetsleden bijeenkwamen, een verzetshuis pur sang.

De boekhandel, gelegen aan de Assendorperstraat, was een goede dekmantel, de hele dag liepen mensen in en uit.

Op 21 maart 1945 was men tijdens een vergadering bezig met de voorbereiding van de bevrijding van Willem Lindenborn (Pim) uit het zwaar bewaakte gemeentelijk Sophia Ziekenhuis. Hij was een groot man voor de LO vanwege zijn contact met onder andere drukkerij Joh. Enschedé (bonkaarten, persoonsbewijzen enz.). Helaas overleed hij op 22 maart 1945 aan zijn verwondingen.

Juist op die dag kwam een koerierster, mejuffrouw Michel, later mevrouw Meulenbeld, vanuit Almelo met een geldtransport van een onderduiker naar de Assendorperstraat. Mevrouw Jakma vroeg haar om een nachtje te blijven slapen, “het is best ver met de fiets terug”. Maar zij wilde weer naar huis en vertrok. Nog geen half uur later kwam de inval.

William en zijn echtgenote werden thuis op 21 maart door de Grüne Polizei gearresteerd en afgevoerd naar het Huis van Bewaring in Zwolle voor zwaar verhoor. Dries Kalter, een bijzonder belangrijke man in het landelijk verzet, werd ter plekke doodgeschoten. Sip Baarsma, verzetsman uit Dalfsen, die ook aanwezig was bij de vergadering, is doodgeschoten op 10 april 1945 aan de Gelderse kant van de IJsselbrug, nabij de IJssel.

De boekhandel en woning werden leeggeroofd door de SD. Mevrouw Jakma-Liefferink werd overgebracht naar Westerbork, samen met nog een tiental koeriersters.

Had iemand hen verraden, misschien toch na marteling? Iemand uit de buurt …? Het is nooit echt bekend geworden. Misschien is het wel bewust geheim gehouden, men was tot ver na de bevrijding bang voor wraakacties.

Witte donderdag, 29 maart 1945, werd Zwarte donderdag

Op deze datum werd William Jakma om 7.45 uur, op 34-jarige leeftijd, gefusilleerd als represaille voor een spoorwegaanslag. De Duitsers wilden dat alle gefusilleerden direct in een massagraf werden gedumpt, maar dat heeft men kunnen voorkomen door de overledenen meteen in hun kist te leggen.

De koeriersters, onder wie mevrouw Jakma, werden door de Duitsers, net voor de bevrijding, van Westerbork weggeleid naar Visvliet (een dorp bij Groningen) en daar bevrijd.

De firma Schutte heeft met een bus, waarvan het dak oranje geschilderd was, deze groep teruggebracht naar Zwolle, alwaar ze aankwamen op de Grote Markt op 17 april 1945. Mevrouw Jakma hoorde toen dat haar echtgenoot was vermoord.

Zij heeft hun boekhandel weer opgebouwd en de familie Meulenbeld hielp haar daarbij. Het echtpaar Meulenbeld heeft nog vele jaren de boekhandel gerund.

Op 5 mei 1945 is William Jakma herbegraven op de Ereplaats voor Verzetsmensen op Kranenburg.

Mevrouw Gé Jakma overleed op 11 april 1996 en is in het graf van haar man William bijgezet.

Nawoord

Na 70 jaar heb ik met dit artikeltje William Jakma en zijn echtgenote geprobeerd de eer te bewijzen die hun toekomt. Zij waren Lutherse gemeenteleden met lef, die bereid waren om voor anderen hun leven op het spel te zetten en William heeft dat met de dood moeten bekopen. Met het noemen van hun namen, is het boekje van Jaap, Bert en Marten compleet.

Heel veel dank ben ik verschuldigd aan de heer Paul Harmens (Historisch Centrum Overijssel) die mij ook met mevrouw Meulenbeld in contact heeft gebracht. Zonder het indrukwekkende gesprek met haar en haar zoon Henk was ik niet aan zoveel gegevens gekomen.

Verdere bronnen: “De Ondergrondse” (Overijssel) van Coen Hilbrink, “Wierden in Bezettingstijd” van F. Noltus, de website www.ogs.nl (Oorlogsgravenstichting) en “Het Grote Gebod” (gedenkboek van het verzet), De Erelijst van Gevallenen 1940-1945 (categorie Verzet), Zwolle tijdens WO Twee (op Facebook), en het boek “Bewogen jaren” (1995) van de auteur Kees Ribbens.

Zwolle, maart 2015,

Jantine van der Heijden-Dommerholt