Leendert Karssen

De typering waarmee dit verhaal begint, komt uit een brief van Mr. J. Hollander aan mevrouw J.S. Voogd-Schuurman. Hij gaat over haar oom, de op 13 oktober 1944 omgekomen verzetsstrijder Leendert Karssen. De brief is in handen gekomen van de Oorlogsgravenstichting. Omdat er over Leendert Karssen verder weinig bekend is, gebruiken we twee brieven van Mr. Hollander als basis voor een verhaal over Leendert Karssen.

Leendert Karssen was nog betrekkelijk jong, 28 jaar. Hij zat ondergedoken in Zwolle, samen met onder meer Mr. Hollander. Deze mensen wilden zich onttrekken aan de door de bezetter aan mannen tussen de 15 en de 65 jaar opgelegde verplichting om loopgraven te graven voor de verdediging van de stad Zwolle, destijds een belangrijk militair knooppunt dat de Duitsers pertinent in handen wilden houden. Onder de onderduikers zaten de nodige actieve verzetsstrijders. Leendert Karssen was een van hen.

Mr. Hollander vertelt in een van zijn brieven aan mevrouw Voogd over een razzia in de woning “Ik hoor nog de Duitsers met hun zware, bespijkerde laarzen boven ons hoofd stampen”. Gelukkig waren de onderduikers gewaarschuwd. Ze verscholen zich in de kruipruimte, 50 centimeter hoog, en overleefden de razzia.

Toen kwam Dolle Dinsdag, 5 september 1944. De Geallieerden waren al in Nederland. Het Duitse verzet leek ineen te storten. NSB-ers en andere foute landgenoten namen de vlucht. De bevrijding leek nabij. Dat was een misvatting. De Geallieerden zouden bij Arnhem worden tegengehouden en Nederland moest nog een Hongerwinter doorstaan. Maar in die septemberdagen heerste er euforie.

Tijdens de Landing bij Arnhem (17 september) leek de bevrijding een kwestie van dagen, misschien zelfs uren. Chris Huiberts, de leider van de Zwolse verzetsgroep, waarvan Leendert Karssen deel uit maakte, gaf zijn mannen opdracht zich te verzamelen op de begraafplaats Kranenburg. Daar hadden ze wapens en andere zaken verborgen en van daar uit zou de groep onderdeel worden van de Binnenlandse Strijdkrachten – Strijdend Gedeelte. De BS was onder meer bedoeld om in de overgangsperiode na de bevrijding de openbare orde te handhaven en achtergebleven Duitsers en foute landgenoten te arresteren en gevangen te zetten.

De groep werd ondergebracht bij het gezin van de doodgraver. Ze hadden pech, want enkelen van hen, waaronder Leendert Karssen, stuitten op een toevallig passerende Duitse patrouille. Die zetten hen werk aan de loopgraven, precies dat wat ze hadden geprobeerd te vermijden door onder te duiken. De Duitsers gaven hen een maaltijd, maar onderzochten voor de zekerheid het huis van de doodgraver. Daar vonden ze een motorfiets en twee Duitse uniformen, die kort daarvoor bij een overval waren gebruikt. Dit waren dus geen gewone burgers. Daarom werden ze overgebracht naar de gevangenis aan het Kleine Grachtje in Zwolle.

Op 12 oktober 1944 pleegde een groep andere verzetsstrijders een sabotage-aanslag op een spoorlijn nabij Zwolle. Voor de bezetter was een dergelijke daad in die dagen voldoende aanleiding voor bloedige wraak. Een Bekanntmachung vertelt in cynische bewoordingen wat er gebeurde: ‘Dientengevolge werden in de vroege uren van 13 oktober 1944 een aanzienlijk aantal uit Zwolle afkomstig gearresteerde saboteurs standrechtelijk terechtgesteld’. Onder hen was Leendert Karssen.

Hij werd met anderen in een massagraf begraven. Al op 5 mei 1945 werd hij herbegraven (Zwolle was al op 14 april 1945 bevrijd) in een (zoals een formulier het aanduidt) bijzonder graf.

Wij weten verder weinig tot niets van Leendert Karssen. Het was niet de tijd om je op je verzetswerk voor te staan. Veel mede-verzetsstrijders die de oorlog wel overleefden deden er later het zwijgen toe. Waarom al die ellende weer oprakelen? Waarom snoeven? De meeste mensen vertelden niet of nauwelijks over hun verzetsverleden. Maar dat laat onverlet dat de typering van Mr. Hollander over Leendert Karssen staat: een rechtschapen man, een goed mens, een dapper vaderlander.